Sunday, March 2, 2025

এটা সন্ধিয়াত মনজোৎস্না

সন্ধ্যাৰ বিষণ্ণ আন্ধাৰে তেতিয়া আকাশখন ঢাকি ধৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল৷ তেনে সময়তে মঞ্চত থিয় হোৱা আবৃত্তিকাৰৰ কণ্ঠৰ পৰা ভাহি আহিছিল কবিতাৰ পংক্তি৷ পোহৰ আৰু শব্দৰ এক সঠিক সমন্বয়, পৰিবেশ্য কলাৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা৷ ৰাউল কৌশিক নাথ ফাউণ্ডেচনৰ দ্বাৰা আয়োজিত এই অনুষ্ঠানৰ পৰিকল্পক আছিল সংগীতপ্ৰেমী কবি বিপুলজ্যোতি শইকীয়া৷ বহু পৰিচিত কবিতাকেইটিমান শুনাৰ পাছত অপেক্ষা কৰিছিলোঁ নতুন কিবাৰ বাবে৷ আহিছিল মনজ্যোৎস্না৷ মনজ্যোৎস্না মহন্ত৷ মনজ্যোৎস্না মহন্ত গোস্বামী৷ মনজ্যোৎস্নাই গাইছিল- মই চাকিৰ তলৰ ছাঁ৷ ১৯৮৪ বা ১৯৮৫ চনৰ কথা৷ গৌৰী সদনত এখন কিতাপৰ উম্মোচনী সভা৷ প্ৰকাশক জাৰ্ণাল এম্পৰিয়াম, মোৰ চিনাকি, সেই সূত্ৰেই মই সেই সভাত৷ সভাখনৰ অইন একো কথাই মনত নাই৷ এটা কথাই মনত আছে-  সভাত মনজ্যোৎস্নাই কোনো ধৰণৰ যন্ত্ৰসংগীত নোহোৱাকৈ গীত এটি গাইছিল- মই চাকিৰ তলৰ ছাঁ৷ কি এক সম্মোহনী শক্তি আছিল সেই গীতত-

মনজ্যোৎস্নাক জানিছিলোঁ, ওখ-পাখ সুদৰ্শনা মনজ্যোৎস্নাই সন্দিকৈ কলেজৰ পৰা পানবজাৰৰ ফালে যায়, কস্মো হোষ্টেলৰ ওচৰত থকা চাহদোকানখনৰ বাৰান্দাৰ পৰা দেখা পাও৷ কেশব মহন্তৰ ঘৰলৈ মই কাম কৰি থকা আলোচনীৰ কামত অহা যোৱা আছে কিন্ত মনজ্যোৎস্নাক কেতিয়াও লগ পোৱা নাছিলোঁ৷ গান শুনাৰ পাচদিনা গৈ মই তেওঁৰ ঘৰ ওলাইছিলোঁ৷ চিনাকি হৈছিলোঁ আৰু গীতটিৰ কথা কৈছিলোঁ৷ গীতটি শুনি থাকোতেই তাত গায়নৰ নহয়, বেহালা বাদনৰ কৌশল অনুৰণিত হৈ থকা অনুভব হৈছিল৷ কথাটো তেওঁক কলোঁ৷ তেওঁ কৈছিল- গীতটিৰ সুৰকাৰ অমিয়ধৰ বৰুৱা, বেহেলাবাদক৷ সেয়াই বন্ধুত্বৰ আৰম্ভণি৷ আজি অনুষ্ঠান আৰম্ভ হোৱাৰ আগতে তেওঁক লগ পাই কৈছিলোঁ- চাকিৰ তলৰ ছাঁ গাবা দেই- তেওঁ একো উত্তৰ দিয়া নাছিল, কিন্তু গাইছিল৷ 

অনুষ্ঠান উপভোগ কৰি আছিলোঁ, ওচৰত আছিল মৃণাল তালুকদাৰ, দীপ চৌধুৰী আৰু উৎপল বৰপূজাৰী৷ মৃণালে সুধিছিল - মনজ্যোৎস্না আপোনাৰ লগৰ নেকি? নহয়, অলপ সৰু, তাৰ পাচত আমাৰ বন্ধুত্বৰ এই কাহিনীটোক কৈছিলোঁ৷ মনজ্যোৎস্নাই গীতৰ প্ৰতিটো শব্দৰ অৰ্থ, ব্যঞ্জনা, শক্তি আৰু ওজন অনুভব কৰি গান গায়, গায় হৃদয়ৰ পৰা৷ সেয়ে মনজোৎস্না ব্যতিক্ৰম৷  মনজ্যোৎস্নাৰ লাইভ পাৰফৰমেন্সৰ দৰ্শক হ’ব পৰাটো এটা অভিজ্ঞতা৷ এই অভিজ্ঞতা উপহাৰ দিয়া বাবে আয়োজকলৈ কৃতজ্ঞতা ৷ 


Saturday, March 1, 2025

অসমীয়া চিনেমাৰ এক অন্বেষণ: উৎপল দত্তৰ শেহতীয়া গ্ৰন্থ


শিৱম পানচেশ্বৰৰ আলোচনা
| ৰাষ্ট্ৰীয় বঁটা বিজয়ী প্ৰখ্যাত চলচ্ছিত্ৰ সমালোচক উৎপল দত্তই তেওঁৰ শেহতীয়া গ্ৰন্থ ‘অসমীয়া চিনেমাৰ এটি অধ্যায়’ত পুনৰবাৰ অসমীয়া চিনেমাৰ জগতখনৰ ইতিহাসক চৰ্চৰ মাজলৈ লৈ আনিছে৷ মুক্তিৰ লগে লগে বহুল প্ৰশংসাধন্য এই গ্ৰন্থখনে অসমীয়া চিনেমাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ ১৯৭২ বৰ্ষটোক কেন্দ্ৰ কৰি অসমীয়া চিনেমাৰ এক পৰিৱৰ্তনশীল সময়ছোৱাৰ সন্ধান কৰিছে ৷ দত্তই ১৯৭২ চনটিক অসমীয়া চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাণৰ পৰিবৰ্তনৰ অন্যতম মুহূৰ্ত হিচাপে চিনাক্ত কৰিছে ৷ 

ব্ৰজেন বৰুৱাৰ  ডক্তৰ বেজবৰুৱা আছিল সম্পূৰ্ণৰূপে স্থানীয় ভাবে দৃশ্যগ্ৰহন কৰা প্ৰথমখন অসমীয়া ছবি আৰু ই বহুলভাৱে স্বীকৃতি লাভ কৰিছিল৷ অভূতপূৰ্ব সফলতা লাভ কৰা ডক্তৰ বেজবৰুৱাই নতুন প্ৰজন্মৰ চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাতাক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল আৰু ১৯৭২ চনলৈকে এই উৎসাহ ৰূপান্তৰিত হৈ উঠিছিল এক শক্তিশালী চিনেমা আন্দোলনলৈ৷ চাৰি বছৰীয়া নিখুঁত গৱেষণা আৰু আবেগিক নিষ্ঠাৰে গ্ৰন্থখনৰ ভেটি নিৰ্মাণ কৰা হৈছে৷ চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাণ প্ৰক্ৰিয়াৰ লগত জড়িত ব্যক্তিসকলৰ প্ৰত্যক্ষ বৰ্ণনা, সমসাময়িক বাতৰি কাকতৰ প্ৰতিবেদন, সেই সময়ত প্ৰকাশিত সমালোচনা, আৰু চিনেমা শিল্প আৰু অসমীয়া চিনেমাৰ ঐতিহাসিক বিৱৰ্তনৰ নিজস্ব ব্যাখ্যাকে ধৰি বিভিন্ন উৎসৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰা তথ্যৰ ওপৰত ভেটি কৰি দত্তই নিজৰ ৰচনা সম্পূৰ্ণ কৰি তুলিছে৷ এই বহুস্তৰীয় পন্থাই গ্ৰন্থখনক সমৃদ্ধ কৰি তোলে, নিশ্চিত কৰে যে ই অসমীয়া চিনেমাৰ কলাত্মক যাত্ৰাৰ এক ঐতিহাসিক নথি আৰু অন্তৰ্দৃষ্টিসম্পন্ন ৰচনা- এই দুয়োটা ৰূপতে কাম কৰে ৷ 

‘অসমীয়া চিনেমাৰ এটি অধ্যায়’ হৈছে “বস্তু ইতিহাস”ৰ অনুপ্ৰেৰণাৰে ৰচিত এক অভিনৱ আৰু  স্পষ্ট উপাদান আৰু প্ৰামাণিক উৎসৰ জৰিয়তে শিল্পৰূপৰ বিৱৰ্তনৰ বৰ্ণনা কৰা এক অগ্ৰণী ৰচনা ৷ বিৱৰণৰ ক্ৰছ-ৰেফাৰেন্সিং আৰু বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ দৃষ্টিভংগীয়ে গ্ৰন্থখনক নিৰ্ভৰযোগ্য তথ্য আৰু সাংস্কৃতিক অন্তৰ্দৃষ্টিৰ ভঁৰাল কৰি তুলিছে ৷ গ্ৰন্থখন প্ৰকাশ কৰিছে প্ৰখ্যাত প্ৰকাশক অনন্ত হাজৰিকাই আৰু ড° সঞ্জীব বৰাই ইয়াৰ ডিজাইনত অৰিহণা যোগাইছিল ৷ এই কিতাপখন এটা টাইম কেপচুল হিচাপে থিয় দি  অসমীয়া চিনেমাৰ এক পৰিৱৰ্তনশীল যুগৰ সাৰমৰ্মক ধৰি ৰাখিছে ৷ 

কেৱল এক ঐতিহাসিক বিৱৰণীৰ লগতে এই কিতাপখন অসমীয়া চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাতাসকলৰ সৃষ্টিশীলতাৰ প্ৰতি আন্তৰিক শ্ৰদ্ধাঞ্জলি ৷ অসমীয়া চিনেমাৰ সাংস্কৃতিক আৰু কলাত্মক গতিপথৰ সংজ্ঞা নিৰূপণ কৰা সময়ৰ কাহিনী সংৰক্ষণ কৰাৰ লগতে ই ভৱিষ্যত প্ৰজন্মকো অনুপ্ৰাণিত কৰিব৷ চিনেমাপ্ৰেমী আৰু ইতিহাসবিদৰ বাবে একেদৰেই গ্ৰন্থখন অসমীয়া চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাণৰ অতীত আৰু ভৱিষ্যতৰ মাজত সেতুবন্ধন কৰা এক অপৰিহাৰ্য সম্পদ ৷ [অনূদিত]

Wednesday, February 26, 2025

যন্ত্ৰণাৰ এখন ছবিৰ পুনৰ দৰ্শন


ভাৰতীয় ছবিত যৌনতাৰ প্ৰদৰ্শন কোনো নতুন কথা নহয় ৷ ব্যৱসায়ৰ কথা আগত ৰাখি নিৰ্মাণ কৰা বহু হিন্দী ছবিত যৌনতাক, বিশেষকৈ নাৰীকেন্দ্ৰিক যৌনতাক ব্যৱহাৰ কৰা কথাটো ‘ফৰ্মূলা’ ৰূপে স্বীকৃত৷ বিগত কেইটামান বছৰত নিৰ্মিত কিছু ছবিত, বিশেষকৈ আঞ্চলিক ভাষাৰ ছবিতো দেখা গৈছে যে চিত্ৰনাট্যৰ প্ৰয়োজন বুলি ক’ব পৰাকৈ নাৰীদেহৰ উত্তেজক ছবি- দৃশ্য সংযোজন কৰা হৈছে ৷ এই ধৰণৰ দৃশ্যৰ সংযোজনে ছবিৰ মূল সহায় বক্তব্যক নকৰিলেও ছবিখনৰ দেহলৈ আৰু দৰ্শকৰ মনলৈ কিছু উত্তেজনা সৰবৰাহ কৰে৷ হয়তো কিছু বিতৰ্কৰো জন্ম দিয়ে৷ এই পটভূমিত বিচাৰ কৰিলে প্ৰদীপ নায়াৰৰ ছবি ‘ওৰিডাম’ক বিশেষ প্ৰশংসাৰ দৃষ্টিৰে চাবলৈ মন যায় ৷

প্ৰদীপ নায়াৰৰ এই মালায়ালম ছবিখনৰ কেন্দ্ৰীয় বিষয় যৌনকৰ্মীৰ জীৱন, দুখ-যন্ত্ৰণা আৰু সপোন৷ এগৰাকী অনাথ যুৱতীয়ে যৌনকৰ্মী ৰূপে জীৱন নিৰ্বাহ কৰিছে, তেওঁৰ সুখ-দুখৰ সমভাগী হ’ল আন এগৰাকী যৌনকৰ্মী, তেওঁৰ এটা সন্তানো আছে— যাক ৰখা হৈছে অনাথ আশ্ৰমত৷ গাভৰু যৌনকৰ্মীজনীয়ে তেওঁৰ সেই জীৱনৰ পৰা ওলাই যাবলৈ বিভিন্ন ঠাইত বেলেগ বেলেগ বিচাৰি থাকে, কিন্তু ক’তো কাম নাপাই যৌনকৰ্মীৰ বাবে কাম কৰা এন জি অ’ এটাৰ ওচৰলৈকে যায়৷ সংগঠনটোৱে তেওঁক টিভিৰ কেমেৰাৰ সন্মুখলৈহে নিয়ে নিজৰ দুখৰ কাহিনী শুনাবলৈ, কিন্তু কাম দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত সহায় কৰিবলৈ অপাৰগ হয়৷ শেষত তেওঁ নিজৰ সঞ্চিত আৰু সামান্য অলংকাৰ বিক্ৰী কৰি পোৱা সকলো ধন এজন দালালৰ হাতত তুলি দিয়ে মধ্যপ্ৰাচ্যত কামৰ সুযোগৰ বাবে৷ ইয়াৰ মাজতে তেওঁ  উপভোক্তাৰ হাতত প্ৰহৃত হয়, ঘুণীয়া হয়৷ তেওঁক মধ্যপ্ৰাচ্যলৈ যোৱাৰ সুবিধা দিব খোজা দালালজন পুলিচৰ হাতত ধৰা পৰে৷ তেওঁৰ সম্ভাৱনাৰ সকলো দুৱাৰ বন্ধ হৈ যায়৷ যিটো জীৱিকাৰ পৰা তেওঁ আঁতৰি যাব বিচাৰিছিল, পুনৰ তাতেই মনোনিৱেশ কৰিবলৈ বাধ্য হয়৷ তেনেতে তেওঁৰ লগৰীয়াজনীৰ মৃতদেহ উদ্ধাৰ হয় ৰাস্তাৰ দাঁতিত৷ শেষত অনাথ আশ্ৰমত থকা ছোৱালীজনীক ছোৱালীজনীক লগত লৈ তেওঁ নতুন জীৱনৰ সন্ধানত আগবাঢ়ে ৷

কম পৰিসৰৰ এই কাহিনীটোক কেমেৰাৰে কওঁতে চিত্ৰনাট্যকাৰ- কওঁতে চিত্ৰনাট্যকাৰ-পৰিচালকে প্ৰদৰ্শন কৰা নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰশংসাৰ যোগ্য ৷ তেওঁ ক’তো অশালীন সংলাপ বা উত্তেজক দৃশ্য দেখুওৱা নাই যৌনকৰ্মীৰ জীৱনক কেন্দ্ৰ কৰি নিৰ্মাণ কৰা এই ছবিখনত তেওঁ নাৰীদেহ অথবা মিলনৰ দৃশ্য প্ৰদৰ্শন কৰাৰ বহুত সুযোগ আছিল৷ তেওঁ এই  সুযোগ ল’বলৈ ইচ্ছা কৰা নাই৷   যুৱতীকেইগৰাকীৰ দুখ-যন্ত্ৰণাৰ কাহিনী অনুভৱ আৰু প্ৰকাশতেই তেওঁৰ সমগ্ৰ দৃষ্টি কেন্দ্ৰীভূত৷

ছবিখনত সংলাপৰ পৰিমাণ তেনেই কম৷ পৰিচালকৰ ক’বলগীয়াখিনি কেমেৰাৰে কোৱাতেই তেওঁৰ যত্ন আৰু দক্ষতা প্ৰকাশ পাইছে৷  মহানগৰীৰ ভিৰৰ মাজত নায়িকাগৰাকী প্ৰায়েই  অকলশৰীয়া৷ এই ভাবটো কেমেৰাই সুন্দৰকৈ বাবে কেমেৰা মাটিৰ পৰা প্ৰকাশ কৰিছে৷ কেতিয়াবা তেওঁৰ চৌপাশ হৈ পানীলৈ নামিছে এই পৰে অস্পষ্ট— আউট অৱ ফ’কাচ— আশাৰ বৈপৰীত্যয়ো ছবিৰ বক্তব্যক সম্ভাৱনাৰ সময়ত স্পষ্ট ফ’কাচ৷ ৰাতিৰ আলোকসজ্জিত  বজাৰ অঞ্চলৰ বৃহৎ বৃহৎ হ’ৰ্ডিং, দোকান-পোহাৰ আদিৰ সন্মুখত কৰুণ মুখেৰে উপভোক্তাৰ বাবে কৰা অপেক্ষা, বিজ্ঞাপনৰ মনলোভা ছবিবোৰ দেখাৰ পিছত মনত সৃষ্টি হোৱা আশা আৰু যন্ত্ৰণা, প্ৰায় অন্ধকাৰ পৰিৱেশত উপভোক্তাৰ লগত কটোৱা সময় - এনে আটাইবোৰ দৃশ্যই সৃষ্টি কৰা বৈপৰীত্য আৰু কাৰুণ্যই ছবিখনক বাংময় কৰি তুলিছে৷ ছবিৰ শেষত নায়িকাই নতুন জীৱনৰ পিনে যাত্ৰা কৰিছে- জাহাজেৰে- প্ৰথম বাৰৰ বাবে কেমেৰা মাটিৰ পৰা পানীলৈ নামিছে, - এই বৈপৰীত্যয়ো ছবিখনৰ বক্তব্যত দৃশ্যৰূ¸পত প্ৰকাশ কৰিছে৷ 

ছবিৰ কাহিনীৰ দৰেই কেমেৰাৰ গতি ধীৰ, শীতল, কিন্তু প্ৰতিটো শ্বটেই আৱেগপূৰ্ণ৷ চিনেমেট’গ্ৰাফাৰ মনোজ মুণ্ডায়েটৰ  দৃশ্য ৰচনাত ছাঁ-পোহৰ আৰু ৰঙৰ কৌশলী প্ৰয়োগে দৃশ্যবোৰক আটিল, সৌন্দৰ্যময় আৰু বেদনাগধুৰ কৰি ৰাখিছে৷ এক কথাত ছবিখনৰ বক্তব্যৰ ফিল’ছ’ফিক কেমেৰাই সুন্দৰকৈ প্ৰকাশ কৰিছে৷ সম্পাদক ৰঞ্জন আব্ৰাহামে সৰল কাহিনীটোৰ নেপথ্যৰ জটিলতাৰ ছন্দ দক্ষতাৰে ধৰি ৰাখিছে৷ বিশেষকৈ আবেগিক দৃশ্যসমূহত শ্বটৰ দৈঘ্যৰ্ক কাৰ্যক্ষম কৰি তোলাত তেওঁৰ কুশলী হাতৰ পৰিচয় প্ৰকাশ পাইছে৷ লগত সংযোজন হৈছে টমাছ আইজাক কুটচাপল্লীৰ আৱহ সংগীত৷

মূল চৰিত্ৰত অভিনয় কৰা গীতু মোহন দাসৰ অভিনয় ছবিখনৰ অন্যতম সম্পদ৷ চৰিত্ৰটোৰ দুখ-বেদনা, আশা-হতাশা সকলোকে তেওঁ দৈহিক অভিব্যক্তিৰে সংবেদনশীলভাৱে প্ৰকাশ কৰিছে৷ উপভোক্তাৰ অপেক্ষাত থকা সময়ত তেওঁৰ বাহ্যিক আমন্ত্ৰণমূলক ভংগিমা আৰু ভিতৰৰ বেদনাৰ সংঘাত— এই দুই পৰস্পৰবিৰোধী ৰূপ তেওঁৰ অভিনয়ত সুন্দৰকৈ প্ৰকাশ পাইছে৷ আন চৰিত্ৰবোৰৰ অভিনয়ো সকলো সময়তে বক্তব্যৰ সমৰ্থনকাৰী ৷ 

এগৰাকী নাৰীৰ যন্ত্ৰণাৰ কাহিনী ৰূপে ছবিখন সফল ছবি৷ কিন্তু আৰু কিছু বহল প্ৰেক্ষাপটত কাহিনীটো উপস্থাপন কৰিলে, আৰু চৰিত্ৰটোৰ চৌপাশ আৰু কিছু বিতংকৈ উপস্থাপন কৰিলে ছবিখনৰ ওজন অধিক বৃদ্ধি পালেহেঁতেন ৷

ছবিখনৰ বাবে পৰিচালক প্ৰদীপ নায়াৰে ৰাষ্ট্ৰীয় চলচ্ছিত্ৰ [জুৰিৰ বিশেষ] বঁটা লাভ কৰিছিল৷ কেৰেলা ৰাজ্যিক ফিল্ম পুৰষ্কাৰত পৰিচালকৰ বিশেষ বঁটা, শ্ৰেষ্ঠ অভিনেত্ৰী, শ্ৰেষ্ঠ সংগীত, শ্ৰেষ্ঠ সাজ-পোচাক আৰু শ্ৰেষ্ঠ প্ৰচেচিঙৰ পুৰষ্কাৰ লাভ কৰিছিল ৷ 

ছবিখনৰ মূল শক্তি নিহিত হৈ আছে বক্তব্য প্ৰকাশত পৰিচালকে প্ৰদৰ্শন কৰা মহাকাব্যিক নিলিপ্ততাত৷ মূলতঃ এইটো কাৰণতেই কুৰি বছৰ পাচতো ছবিখনে তাৰ আবেদনময়ী শক্তি হেৰুওৱা নাই ৷