এটা সন্ধিয়াত মনজোৎস্না

সন্ধ্যাৰ বিষণ্ণ আন্ধাৰে তেতিয়া আকাশখন ঢাকি ধৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল৷ তেনে সময়তে মঞ্চত থিয় হোৱা আবৃত্তিকাৰৰ কণ্ঠৰ পৰা ভাহি আহিছিল কবিতাৰ পংক্তি৷ পোহৰ আৰু শব্দৰ এক সঠিক সমন্বয়, পৰিবেশ্য কলাৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা৷ ৰাউল কৌশিক নাথ ফাউণ্ডেচনৰ দ্বাৰা আয়োজিত এই অনুষ্ঠানৰ পৰিকল্পক আছিল সংগীতপ্ৰেমী কবি বিপুলজ্যোতি শইকীয়া৷ বহু পৰিচিত কবিতাকেইটিমান শুনাৰ পাছত অপেক্ষা কৰিছিলোঁ নতুন কিবাৰ বাবে৷ আহিছিল মনজ্যোৎস্না৷ মনজ্যোৎস্না মহন্ত৷ মনজ্যোৎস্না মহন্ত গোস্বামী৷ মনজ্যোৎস্নাই গাইছিল- মই চাকিৰ তলৰ ছাঁ৷ ১৯৮৪ বা ১৯৮৫ চনৰ কথা৷ গৌৰী সদনত এখন কিতাপৰ উম্মোচনী সভা৷ প্ৰকাশক জাৰ্ণাল এম্পৰিয়াম, মোৰ চিনাকি, সেই সূত্ৰেই মই সেই সভাত৷ সভাখনৰ অইন একো কথাই মনত নাই৷ এটা কথাই মনত আছে-  সভাত মনজ্যোৎস্নাই কোনো ধৰণৰ যন্ত্ৰসংগীত নোহোৱাকৈ গীত এটি গাইছিল- মই চাকিৰ তলৰ ছাঁ৷ কি এক সম্মোহনী শক্তি আছিল সেই গীতত-

মনজ্যোৎস্নাক জানিছিলোঁ, ওখ-পাখ সুদৰ্শনা মনজ্যোৎস্নাই সন্দিকৈ কলেজৰ পৰা পানবজাৰৰ ফালে যায়, কস্মো হোষ্টেলৰ ওচৰত থকা চাহদোকানখনৰ বাৰান্দাৰ পৰা দেখা পাও৷ কেশব মহন্তৰ ঘৰলৈ মই কাম কৰি থকা আলোচনীৰ কামত অহা যোৱা আছে কিন্ত মনজ্যোৎস্নাক কেতিয়াও লগ পোৱা নাছিলোঁ৷ গান শুনাৰ পাচদিনা গৈ মই তেওঁৰ ঘৰ ওলাইছিলোঁ৷ চিনাকি হৈছিলোঁ আৰু গীতটিৰ কথা কৈছিলোঁ৷ গীতটি শুনি থাকোতেই তাত গায়নৰ নহয়, বেহালা বাদনৰ কৌশল অনুৰণিত হৈ থকা অনুভব হৈছিল৷ কথাটো তেওঁক কলোঁ৷ তেওঁ কৈছিল- গীতটিৰ সুৰকাৰ অমিয়ধৰ বৰুৱা, বেহেলাবাদক৷ সেয়াই বন্ধুত্বৰ আৰম্ভণি৷ আজি অনুষ্ঠান আৰম্ভ হোৱাৰ আগতে তেওঁক লগ পাই কৈছিলোঁ- চাকিৰ তলৰ ছাঁ গাবা দেই- তেওঁ একো উত্তৰ দিয়া নাছিল, কিন্তু গাইছিল৷ 

অনুষ্ঠান উপভোগ কৰি আছিলোঁ, ওচৰত আছিল মৃণাল তালুকদাৰ, দীপ চৌধুৰী আৰু উৎপল বৰপূজাৰী৷ মৃণালে সুধিছিল - মনজ্যোৎস্না আপোনাৰ লগৰ নেকি? নহয়, অলপ সৰু, তাৰ পাচত আমাৰ বন্ধুত্বৰ এই কাহিনীটোক কৈছিলোঁ৷ মনজ্যোৎস্নাই গীতৰ প্ৰতিটো শব্দৰ অৰ্থ, ব্যঞ্জনা, শক্তি আৰু ওজন অনুভব কৰি গান গায়, গায় হৃদয়ৰ পৰা৷ সেয়ে মনজোৎস্না ব্যতিক্ৰম৷  মনজ্যোৎস্নাৰ লাইভ পাৰফৰমেন্সৰ দৰ্শক হ’ব পৰাটো এটা অভিজ্ঞতা৷ এই অভিজ্ঞতা উপহাৰ দিয়া বাবে আয়োজকলৈ কৃতজ্ঞতা ৷ 

অসমীয়া চিনেমাৰ এক অন্বেষণ: উৎপল দত্তৰ শেহতীয়া গ্ৰন্থ

শিৱম পানচেশ্বৰৰ আলোচনা | ৰাষ্ট্ৰীয় বঁটা বিজয়ী প্ৰখ্যাত চলচ্ছিত্ৰ সমালোচক উৎপল দত্তই তেওঁৰ শেহতীয়া গ্ৰন্থ ‘অসমীয়া চিনেমাৰ এটি অধ্যায়’ত পুনৰবাৰ অসমীয়া চিনেমাৰ জগতখনৰ ইতিহাসক চৰ্চৰ মাজলৈ লৈ আনিছে৷ মুক্তিৰ লগে লগে বহুল প্ৰশংসাধন্য এই গ্ৰন্থখনে অসমীয়া চিনেমাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ ১৯৭২ বৰ্ষটোক কেন্দ্ৰ কৰি অসমীয়া চিনেমাৰ এক পৰিৱৰ্তনশীল সময়ছোৱাৰ সন্ধান কৰিছে ৷ দত্তই ১৯৭২ চনটিক অসমীয়া চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাণৰ পৰিবৰ্তনৰ অন্যতম মুহূৰ্ত হিচাপে চিনাক্ত কৰিছে ৷ 

ব্ৰজেন বৰুৱাৰ  ডক্তৰ বেজবৰুৱা আছিল সম্পূৰ্ণৰূপে স্থানীয় ভাবে দৃশ্যগ্ৰহন কৰা প্ৰথমখন অসমীয়া ছবি আৰু ই বহুলভাৱে স্বীকৃতি লাভ কৰিছিল৷ অভূতপূৰ্ব সফলতা লাভ কৰা ডক্তৰ বেজবৰুৱাই নতুন প্ৰজন্মৰ চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাতাক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল আৰু ১৯৭২ চনলৈকে এই উৎসাহ ৰূপান্তৰিত হৈ উঠিছিল এক শক্তিশালী চিনেমা আন্দোলনলৈ৷ চাৰি বছৰীয়া নিখুঁত গৱেষণা আৰু আবেগিক নিষ্ঠাৰে গ্ৰন্থখনৰ ভেটি নিৰ্মাণ কৰা হৈছে৷ চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাণ প্ৰক্ৰিয়াৰ লগত জড়িত ব্যক্তিসকলৰ প্ৰত্যক্ষ বৰ্ণনা, সমসাময়িক বাতৰি কাকতৰ প্ৰতিবেদন, সেই সময়ত প্ৰকাশিত সমালোচনা, আৰু চিনেমা শিল্প আৰু অসমীয়া চিনেমাৰ ঐতিহাসিক বিৱৰ্তনৰ নিজস্ব ব্যাখ্যাকে ধৰি বিভিন্ন উৎসৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰা তথ্যৰ ওপৰত ভেটি কৰি দত্তই নিজৰ ৰচনা সম্পূৰ্ণ কৰি তুলিছে৷ এই বহুস্তৰীয় পন্থাই গ্ৰন্থখনক সমৃদ্ধ কৰি তোলে, নিশ্চিত কৰে যে ই অসমীয়া চিনেমাৰ কলাত্মক যাত্ৰাৰ এক ঐতিহাসিক নথি আৰু অন্তৰ্দৃষ্টিসম্পন্ন ৰচনা- এই দুয়োটা ৰূপতে কাম কৰে ৷ 

‘অসমীয়া চিনেমাৰ এটি অধ্যায়’ হৈছে “বস্তু ইতিহাস”ৰ অনুপ্ৰেৰণাৰে ৰচিত এক অভিনৱ আৰু  স্পষ্ট উপাদান আৰু প্ৰামাণিক উৎসৰ জৰিয়তে শিল্পৰূপৰ বিৱৰ্তনৰ বৰ্ণনা কৰা এক অগ্ৰণী ৰচনা ৷ বিৱৰণৰ ক্ৰছ-ৰেফাৰেন্সিং আৰু বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ দৃষ্টিভংগীয়ে গ্ৰন্থখনক নিৰ্ভৰযোগ্য তথ্য আৰু সাংস্কৃতিক অন্তৰ্দৃষ্টিৰ ভঁৰাল কৰি তুলিছে ৷ গ্ৰন্থখন প্ৰকাশ কৰিছে প্ৰখ্যাত প্ৰকাশক অনন্ত হাজৰিকাই আৰু ড° সঞ্জীব বৰাই ইয়াৰ ডিজাইনত অৰিহণা যোগাইছিল ৷ এই কিতাপখন এটা টাইম কেপচুল হিচাপে থিয় দি  অসমীয়া চিনেমাৰ এক পৰিৱৰ্তনশীল যুগৰ সাৰমৰ্মক ধৰি ৰাখিছে ৷ 

কেৱল এক ঐতিহাসিক বিৱৰণীৰ লগতে এই কিতাপখন অসমীয়া চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাতাসকলৰ সৃষ্টিশীলতাৰ প্ৰতি আন্তৰিক শ্ৰদ্ধাঞ্জলি ৷ অসমীয়া চিনেমাৰ সাংস্কৃতিক আৰু কলাত্মক গতিপথৰ সংজ্ঞা নিৰূপণ কৰা সময়ৰ কাহিনী সংৰক্ষণ কৰাৰ লগতে ই ভৱিষ্যত প্ৰজন্মকো অনুপ্ৰাণিত কৰিব৷ চিনেমাপ্ৰেমী আৰু ইতিহাসবিদৰ বাবে একেদৰেই গ্ৰন্থখন অসমীয়া চলচ্ছিত্ৰ নিৰ্মাণৰ অতীত আৰু ভৱিষ্যতৰ মাজত সেতুবন্ধন কৰা এক অপৰিহাৰ্য সম্পদ ৷ [অনূদিত]

যন্ত্ৰণাৰ এখন ছবিৰ পুনৰ দৰ্শন

ভাৰতীয় ছবিত যৌনতাৰ প্ৰদৰ্শন কোনো নতুন কথা নহয় ৷ ব্যৱসায়ৰ কথা আগত ৰাখি নিৰ্মাণ কৰা বহু হিন্দী ছবিত যৌনতাক, বিশেষকৈ নাৰীকেন্দ্ৰিক যৌনতাক ব্যৱহাৰ কৰা কথাটো ‘ফৰ্মূলা’ ৰূপে স্বীকৃত৷ বিগত কেইটামান বছৰত নিৰ্মিত কিছু ছবিত, বিশেষকৈ আঞ্চলিক ভাষাৰ ছবিতো দেখা গৈছে যে চিত্ৰনাট্যৰ প্ৰয়োজন বুলি ক’ব পৰাকৈ নাৰীদেহৰ উত্তেজক ছবি- দৃশ্য সংযোজন কৰা হৈছে ৷ এই ধৰণৰ দৃশ্যৰ সংযোজনে ছবিৰ মূল সহায় বক্তব্যক নকৰিলেও ছবিখনৰ দেহলৈ আৰু দৰ্শকৰ মনলৈ কিছু উত্তেজনা সৰবৰাহ কৰে৷ হয়তো কিছু বিতৰ্কৰো জন্ম দিয়ে৷ এই পটভূমিত বিচাৰ কৰিলে প্ৰদীপ নায়াৰৰ ছবি ‘ওৰিডাম’ক বিশেষ প্ৰশংসাৰ দৃষ্টিৰে চাবলৈ মন যায় ৷

প্ৰদীপ নায়াৰৰ এই মালায়ালম ছবিখনৰ কেন্দ্ৰীয় বিষয় যৌনকৰ্মীৰ জীৱন, দুখ-যন্ত্ৰণা আৰু সপোন৷ এগৰাকী অনাথ যুৱতীয়ে যৌনকৰ্মী ৰূপে জীৱন নিৰ্বাহ কৰিছে, তেওঁৰ সুখ-দুখৰ সমভাগী হ’ল আন এগৰাকী যৌনকৰ্মী, তেওঁৰ এটা সন্তানো আছে— যাক ৰখা হৈছে অনাথ আশ্ৰমত৷ গাভৰু যৌনকৰ্মীজনীয়ে তেওঁৰ সেই জীৱনৰ পৰা ওলাই যাবলৈ বিভিন্ন ঠাইত বেলেগ বেলেগ বিচাৰি থাকে, কিন্তু ক’তো কাম নাপাই যৌনকৰ্মীৰ বাবে কাম কৰা এন জি অ’ এটাৰ ওচৰলৈকে যায়৷ সংগঠনটোৱে তেওঁক টিভিৰ কেমেৰাৰ সন্মুখলৈহে নিয়ে নিজৰ দুখৰ কাহিনী শুনাবলৈ, কিন্তু কাম দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত সহায় কৰিবলৈ অপাৰগ হয়৷ শেষত তেওঁ নিজৰ সঞ্চিত আৰু সামান্য অলংকাৰ বিক্ৰী কৰি পোৱা সকলো ধন এজন দালালৰ হাতত তুলি দিয়ে মধ্যপ্ৰাচ্যত কামৰ সুযোগৰ বাবে৷ ইয়াৰ মাজতে তেওঁ  উপভোক্তাৰ হাতত প্ৰহৃত হয়, ঘুণীয়া হয়৷ তেওঁক মধ্যপ্ৰাচ্যলৈ যোৱাৰ সুবিধা দিব খোজা দালালজন পুলিচৰ হাতত ধৰা পৰে৷ তেওঁৰ সম্ভাৱনাৰ সকলো দুৱাৰ বন্ধ হৈ যায়৷ যিটো জীৱিকাৰ পৰা তেওঁ আঁতৰি যাব বিচাৰিছিল, পুনৰ তাতেই মনোনিৱেশ কৰিবলৈ বাধ্য হয়৷ তেনেতে তেওঁৰ লগৰীয়াজনীৰ মৃতদেহ উদ্ধাৰ হয় ৰাস্তাৰ দাঁতিত৷ শেষত অনাথ আশ্ৰমত থকা ছোৱালীজনীক ছোৱালীজনীক লগত লৈ তেওঁ নতুন জীৱনৰ সন্ধানত আগবাঢ়ে ৷

কম পৰিসৰৰ এই কাহিনীটোক কেমেৰাৰে কওঁতে চিত্ৰনাট্যকাৰ- কওঁতে চিত্ৰনাট্যকাৰ-পৰিচালকে প্ৰদৰ্শন কৰা নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰশংসাৰ যোগ্য ৷ তেওঁ ক’তো অশালীন সংলাপ বা উত্তেজক দৃশ্য দেখুওৱা নাই যৌনকৰ্মীৰ জীৱনক কেন্দ্ৰ কৰি নিৰ্মাণ কৰা এই ছবিখনত তেওঁ নাৰীদেহ অথবা মিলনৰ দৃশ্য প্ৰদৰ্শন কৰাৰ বহুত সুযোগ আছিল৷ তেওঁ এই  সুযোগ ল’বলৈ ইচ্ছা কৰা নাই৷   যুৱতীকেইগৰাকীৰ দুখ-যন্ত্ৰণাৰ কাহিনী অনুভৱ আৰু প্ৰকাশতেই তেওঁৰ সমগ্ৰ দৃষ্টি কেন্দ্ৰীভূত৷

ছবিখনত সংলাপৰ পৰিমাণ তেনেই কম৷ পৰিচালকৰ ক’বলগীয়াখিনি কেমেৰাৰে কোৱাতেই তেওঁৰ যত্ন আৰু দক্ষতা প্ৰকাশ পাইছে৷  মহানগৰীৰ ভিৰৰ মাজত নায়িকাগৰাকী প্ৰায়েই  অকলশৰীয়া৷ এই ভাবটো কেমেৰাই সুন্দৰকৈ বাবে কেমেৰা মাটিৰ পৰা প্ৰকাশ কৰিছে৷ কেতিয়াবা তেওঁৰ চৌপাশ হৈ পানীলৈ নামিছে এই পৰে অস্পষ্ট— আউট অৱ ফ’কাচ— আশাৰ বৈপৰীত্যয়ো ছবিৰ বক্তব্যক সম্ভাৱনাৰ সময়ত স্পষ্ট ফ’কাচ৷ ৰাতিৰ আলোকসজ্জিত  বজাৰ অঞ্চলৰ বৃহৎ বৃহৎ হ’ৰ্ডিং, দোকান-পোহাৰ আদিৰ সন্মুখত কৰুণ মুখেৰে উপভোক্তাৰ বাবে কৰা অপেক্ষা, বিজ্ঞাপনৰ মনলোভা ছবিবোৰ দেখাৰ পিছত মনত সৃষ্টি হোৱা আশা আৰু যন্ত্ৰণা, প্ৰায় অন্ধকাৰ পৰিৱেশত উপভোক্তাৰ লগত কটোৱা সময় - এনে আটাইবোৰ দৃশ্যই সৃষ্টি কৰা বৈপৰীত্য আৰু কাৰুণ্যই ছবিখনক বাংময় কৰি তুলিছে৷ ছবিৰ শেষত নায়িকাই নতুন জীৱনৰ পিনে যাত্ৰা কৰিছে- জাহাজেৰে- প্ৰথম বাৰৰ বাবে কেমেৰা মাটিৰ পৰা পানীলৈ নামিছে, - এই বৈপৰীত্যয়ো ছবিখনৰ বক্তব্যত দৃশ্যৰূ¸পত প্ৰকাশ কৰিছে৷ 

ছবিৰ কাহিনীৰ দৰেই কেমেৰাৰ গতি ধীৰ, শীতল, কিন্তু প্ৰতিটো শ্বটেই আৱেগপূৰ্ণ৷ চিনেমেট’গ্ৰাফাৰ মনোজ মুণ্ডায়েটৰ  দৃশ্য ৰচনাত ছাঁ-পোহৰ আৰু ৰঙৰ কৌশলী প্ৰয়োগে দৃশ্যবোৰক আটিল, সৌন্দৰ্যময় আৰু বেদনাগধুৰ কৰি ৰাখিছে৷ এক কথাত ছবিখনৰ বক্তব্যৰ ফিল’ছ’ফিক কেমেৰাই সুন্দৰকৈ প্ৰকাশ কৰিছে৷ সম্পাদক ৰঞ্জন আব্ৰাহামে সৰল কাহিনীটোৰ নেপথ্যৰ জটিলতাৰ ছন্দ দক্ষতাৰে ধৰি ৰাখিছে৷ বিশেষকৈ আবেগিক দৃশ্যসমূহত শ্বটৰ দৈঘ্যৰ্ক কাৰ্যক্ষম কৰি তোলাত তেওঁৰ কুশলী হাতৰ পৰিচয় প্ৰকাশ পাইছে৷ লগত সংযোজন হৈছে টমাছ আইজাক কুটচাপল্লীৰ আৱহ সংগীত৷

মূল চৰিত্ৰত অভিনয় কৰা গীতু মোহন দাসৰ অভিনয় ছবিখনৰ অন্যতম সম্পদ৷ চৰিত্ৰটোৰ দুখ-বেদনা, আশা-হতাশা সকলোকে তেওঁ দৈহিক অভিব্যক্তিৰে সংবেদনশীলভাৱে প্ৰকাশ কৰিছে৷ উপভোক্তাৰ অপেক্ষাত থকা সময়ত তেওঁৰ বাহ্যিক আমন্ত্ৰণমূলক ভংগিমা আৰু ভিতৰৰ বেদনাৰ সংঘাত— এই দুই পৰস্পৰবিৰোধী ৰূপ তেওঁৰ অভিনয়ত সুন্দৰকৈ প্ৰকাশ পাইছে৷ আন চৰিত্ৰবোৰৰ অভিনয়ো সকলো সময়তে বক্তব্যৰ সমৰ্থনকাৰী ৷ 

এগৰাকী নাৰীৰ যন্ত্ৰণাৰ কাহিনী ৰূপে ছবিখন সফল ছবি৷ কিন্তু আৰু কিছু বহল প্ৰেক্ষাপটত কাহিনীটো উপস্থাপন কৰিলে, আৰু চৰিত্ৰটোৰ চৌপাশ আৰু কিছু বিতংকৈ উপস্থাপন কৰিলে ছবিখনৰ ওজন অধিক বৃদ্ধি পালেহেঁতেন ৷

ছবিখনৰ বাবে পৰিচালক প্ৰদীপ নায়াৰে ৰাষ্ট্ৰীয় চলচ্ছিত্ৰ [জুৰিৰ বিশেষ] বঁটা লাভ কৰিছিল৷ কেৰেলা ৰাজ্যিক ফিল্ম পুৰষ্কাৰত পৰিচালকৰ বিশেষ বঁটা, শ্ৰেষ্ঠ অভিনেত্ৰী, শ্ৰেষ্ঠ সংগীত, শ্ৰেষ্ঠ সাজ-পোচাক আৰু শ্ৰেষ্ঠ প্ৰচেচিঙৰ পুৰষ্কাৰ লাভ কৰিছিল ৷ 

ছবিখনৰ মূল শক্তি নিহিত হৈ আছে বক্তব্য প্ৰকাশত পৰিচালকে প্ৰদৰ্শন কৰা মহাকাব্যিক নিলিপ্ততাত৷ মূলতঃ এইটো কাৰণতেই কুৰি বছৰ পাচতো ছবিখনে তাৰ আবেদনময়ী শক্তি হেৰুওৱা নাই ৷  

 

‘মঞ্জুলা আৰু মোৰ সপোন- আমি দহটা ভাষাত নাটকখন কৰিম’

পৃথিবীৰ কেইবাখনো ৰাষ্ট্ৰৰ নাট্য প্ৰতিভাৰ সমন্বয়েৰে এখন নাটক প্ৰযোজনা কৰাটো বিভিন্ন দিশৰ পৰা গুৰুত্বপূৰ্ণ ৷ ইমান প্ৰতিভাক একেলগে একে ঠাইতে এটা উদ্দেশ্য আগত ৰাখি গোট খুওৱাটো যোগাযোগ, সময়, অৰ্থ আৰু তাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় অমানুষিক পৰিশ্ৰম- এই সকলোবোৰ দিশৰ পৰাই অতি কষ্টসাধ্য ৷ কথা হ’ল এনে ধৰণৰ নাটকে সময়খিনিৰ বৌদ্ধিক আৰু সাংস্কৃতিক পৰিবেশটোক জোকাৰি দিয়ে, সৃষ্টিশীল ব্যক্তিৰ মনৰ জগতখনত হেন্দোলনি তুলি দিয়ে ৷ সেই হেন্দোলনিৰ প্ৰথম চকুত লগা প্ৰভাব হ’ব পাৰে কম, কিন্তু সি বহু গভীৰলৈ খুন্দিয়াই যায়, সৃষ্টিৰ জগতখন নতুন নতুন সম্ভাবনাৰে উজ্বল কৰি তোলে ৷  বিভিন্ন দেশৰ কেইগৰাকীমান সৃষ্টিশীল লোক এটা কামৰ বাবে একেলগ হ’ব, আলোচনা-তৰ্কবিতৰ্কৰ শেষত এটা বিন্দুত উপনীত হ’ব- এই সৃষ্টি প্ৰক্ৰিয়াটি হয় প্ৰত্যাহ্বানমূলক৷ এই প্ৰত্যাহ্বানেই নতুন নতুন সম্ভাৱণা আৰু অভিজ্ঞতাৰ জন্ম দিয়ে ৷ অকল সৃষ্টিৰ লগত জড়িতসকলেই নহয়, দৰ্শকেও সেই অভিজ্ঞতাৰ সন্মুখীন হয় ৷ বিশ্বৰ বিভিন্ন ঠাইত শিল্পক কেন্দ্ৰ কৰি এনে ভালেমান পৰীক্ষা নিৰীক্ষা চলি আছে ৷ গুৱাহাটীতো তেনে এটি আয়োজন চলিছে- সাংস্কৃতিক মহলটিক এই সংবাদে উত্তেজিত কৰি ৰাখিছে ৷ 

এই আয়োজনৰ সকলো কষ্টৰ সম্পূৰ্ণ দায়িত্ব মূৰত লৈ গুৱাহাটীৰ এটি আকাৰত সৰু কিন্তু মননৰ দিশৰ পৰা শক্তিশালী আৰু গহীন নাট্যদল ‘আঁক’-এ গুৱাহাটীত এখনি আন্তৰ্জাতিক নাট প্ৰযোজনাৰ কাম হাতত লৈছে ৷ এই দলটিয়ে যোৱা বছৰ এখন আন্তৰ্জাতিক নাট মহোৎসৱৰ আয়োজন কৰিছিল ৷ শ্ৰীলংকাৰ পৰা অহা এটি নাট্যদলে তাত দুখন নাট মঞ্চস্থ কৰি দৰ্শকক সন্মোহিত কৰি থৈ গৈছিল ৷ সেই সন্মোহনৰ আবেশ সজীৱ হৈ থাকেতেই সেই নাটকৰ এখন ‘লাভ এণ্ড লকডাউন’ৰ পৰিচালক  ছফীৰেই এই নতুন নাটকখনো পৰিচালনা কৰিব ৷ সেই নাটকখনৰ দৰ্শকসকল স্বাাভবিক ভাবেই নাটকখনৰ বাবে উত্তেজিত হৈ থকাৰেই কথা ৷ 

বিভিন্ন উপাদানৰ সমন্বয়েৰে নাট পৰিচালনাক এক পৃথক অভিজ্ঞতালৈ ৰূপান্তৰ কৰা ছফীৰক বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশৰ পৰা আমন্ত্ৰণ কৰিছে তেওঁৰ কলা সাধনাৰ প্ৰাপ্তিৰ অভিজ্ঞতা অৰ্জন কৰিবলৈ ৷ তেওঁ এগৰাকী প্ৰতিষ্ঠিত গ্ৰন্থ প্ৰকাশকো ৷ চিত্ৰ পৰিচালক হিচাপেও তেওঁ আত্ম প্ৰকাশ কৰিছে৷ ছবিখন ইতিমধ্যে কেইবাটিও চলচ্চিত্ৰ মহোৎসৱত প্ৰদৰ্শিত হৈছে৷ নাটক, চিনেমা, প্ৰদৰ্শনী আদিৰ প্ৰথম প্ৰদৰ্শনৰ দৰ্শক হোৱাটো এটি সন্তুষ্টিদায়ক আৰু বহুক্ষেত্ৰত বিৰল অভিজ্ঞতা ৷ ছফীৰৰ এই নতুন নাটকখনৰ প্ৰথম প্ৰদৰ্শনী আমি চাবলৈ পাম- এই গুৱাহাটীতেই, কথাটো শিহৰণকাৰী ৷ ছফীৰ এতিয়া গুৱাহাটীতেই, নাটকৰ প্ৰযোজনাত ব্যস্ত ৷ তাৰ মাজতে তেওঁক লগ পাইছিলোঁ, স্বাভাবিকভাবেই এই নতুন নাটকখনৰ কথা ওলাইছিল ৷ 

‘নাটকখনৰ লেখক মঞ্জুলা ৱেডিবৰ্ধনা, মূলতঃ শ্ৰীলংকাৰ, এতিয়া ফ্ৰান্সৰ বাসিন্দা, তেওঁ এগৰাকী বিখ্যাত নভেলিষ্ট আৰু কবি ৷ মোৰ এটা কনচেপ্ট আছিল- এনেকুৱা - পাঁচটা দৃশ্য থাকিব- পাঁচটা বিভিন্ন ৰঙৰ, এওলোক পাঁচজন পুৰুষ - আৰু থাকিব মহিলা এগৰাকী ৷ তেওঁ হ’ব পৃথিবীৰ শেষৰ গৰাকী নাৰী৷ নাৰী গৰাকীয়ে  সেই পুৰুষ পাঁচগৰাকীৰ সন্মুখত অভিনয় কৰিব- তেওঁৰ শেষ অভিনয় ৷ এই কনচেপ্টটোকে লৈ তেওঁ এখন নাটক লেখিলে, কাব্য নাটক ৷ সিংহলী ভাষাত লেখা নাটক ৷ নাটকখন ইংৰাজীলৈ অনুবাদ কৰিলে অষ্ট্ৰেলিয়াৰ ডিলিনি এৰিয়াৱালাই ৷ ১৯১৬ চনত মই লগ পালোঁ ইটালীৰ এগৰাকী অভিনেত্ৰীক, কলম্বো ইন্টাৰনেচনেল থিয়েটাৰ ফেষ্টিভেলত, নাম জুলিয়া ফিলিপো ৷ তেওঁ এচিয়াৰ এগৰাকী পৰিচালকৰ লগত অভিনয় কৰা সুবিধা বিচাৰি আছিল ৷  ইউৰোপৰ বহু পৰিচালকৰ লগত তেওঁ অভিনয় কৰিছে, নতুন অভিজ্ঞতা আৰু জ্ঞান অৰ্জনৰ বাবে তেওঁ এচিয়ান থিয়েটাৰ ডিৰেক্টৰৰ লগত কাম কৰাৰ সুযোগৰ সন্ধানত আছিল ৷ আমি নাটকখন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলোঁ ৷ নাটকখন প্ৰিমিয়াৰ হ’ল ডুবাইত - ফুৰেজা মন’ড্ৰামা ফেষ্টিভেলত ৷ এই ফেষ্টিভেলত পৃথিবীৰ বিভিন্ন দেশৰ কেইবাহাজাৰে থিয়েটাৰ কৰ্মীয়ে অংশগ্ৰহন কৰে ৷ পৃথিবীৰ বিভিন্ন ঠাইৰ দৰ্শকে নাটকখন ভাল পালে৷ তেওঁলোকে কোৱা মূল কথাটি হ’ল মন’ড্ৰামা মূলতঃ অভিনেতাৰ বস্তু ৷ কিন্তু এই নাটকখন অভিনেতাৰ নহয়, - ছেট, লাইটিং, ডান্স, মিউজিক আৰু অভিনয়ৰ সমন্বয়৷ নাটকখনে বহু দেশলৈ  আমন্ত্ৰণ লাভ কৰিলে, আমি কোৰিয়া, আজাৰ বাইজানকে ধৰি বহু দেশত নাটকখন কৰিলোঁ ৷ ভাৰতৰ পুনেতো নাটকখন কৰিছিলোঁ ৷  শ্ৰীলংকাতো কৰিছিলোঁ৷ মোৰ লগৰীয়াসকলে ক’লে নাটকখনৰ সিংহলী ৰূপ এটা লাগে ৷ অনুবাদ কৰা হ’ল, সিংহলী অভিনেত্ৰী এগৰাকীক লৈ নাটকখন কৰা হ’ল ৷ তাৰ পাচত আহিল ক’ভিদ ৷ নাটকখন স্থবিৰ হৈ গ’ল ৷ যোৱা বছৰ মৃণালজ্যোতি গোস্বামীৰ লগত কথা হ’ল, আৰু শেষত আমি ইয়াত ৷ মৃণালে নাটকখন অসমীয়ালৈ অনুবাদ কৰিলে, অসমৰ অভিনেত্ৰীৰে আমি নাটকখন কৰিম ৷’

‘ইয়াৰ পাচত এই নাটকখন আৰু কেনেদৰে আগবাঢ়িব, কি পৰিকল্পনা?’

‘মঞ্জুলা আৰু মোৰ সপোন- আমি দহটা ভাষাত নাটকখন কৰিম ৷ ইংৰাজী, সিংহলী ভাষাত কৰা হৈ গ’ল, অসমীয়া ভাষাত হৈ আছে ৷ অহা বছৰ ফৰাচী ভাষাত হ’ব৷ হিন্দী আৰু কোৰিয়ান ভাষাতো নাটকখন কৰাৰ প্ৰথমিক পৰিকল্পনা সম্পূৰ্ণ হৈছে ৷’

‘নাটক এখন, অকল নাটকেই নহয়, যিকোনো শিল্পবস্তুৰ শিপা সেই ঠাইৰ মাটিত থাকে ৷ এখন নাটকৰ ইমান ৰূপান্তৰত সেই শিপাৰ প্ৰসংগ কেনেকৈ ৰক্ষা কৰা হ’ব ?’

‘কথাটো তেনেই সহজ৷ এই অসমীয়া নাটকখনত, আমি কিছু ভিডিঅ’ সংযোগ কৰিছোঁ যিবোৰে অসমৰ গোন্ধ নাটকখনত বিয়পাই দিব ৷ এগৰাকী পৰিচালক হিচাপে মই নাটকৰ পাঠৰ ওপৰত এশ শতাংশই নিৰ্ভৰ নকৰোঁ ৷ সংলাপখিনি লও, বাকীখিনি মোৰ নিজৰ ৷ মঞ্জুলাই বহু কথা লেখিছিল, মই তাৰে কিছু অংশহে লৈছোঁ ৷ নাটকখনৰ বহু কেইটা সংস্কৰণ আমি কৰিছোঁ - ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল আমি নাটকখনক কেইবাটিও ধৰণে বাখ্যা কৰিছোঁ৷ একো একোটা প্ৰডাকচন একোটা বাখ্যা, ইন্টাৰপ্ৰিটেচন ৷’  

‘আপুনি ফিজিকেল থিয়েটাৰৰ বক্তা আৰু অনুশীলনকাৰী ৷ ফিজিকেল থিয়েটাৰক আপুনি কেনে ধৰণে চায় ?’

‘বহুতে অকল দেহভংগীমাৰ প্ৰচুৰ ব্যবহাৰকে ফিজিকেল থিয়েটাৰৰ মূল হিচাপে গ্ৰহন কৰে ৷ মই ভাবো আৰু সেই ধৰণে অনুশীলন কৰোঁ- ফিজিকেল থিয়েটাৰ অকল দেহভংগীমাই নহয়, নাচ, গান-সংগীত, লাইট, ছেট- সকলো ফিজিকেল থিয়েটাৰৰ অংগ ৷’

ডঃ মৃণালজ্যোতি গোস্বামীয়ে অনুবাদ কৰা এই নাটকখনৰ অসমীয়া নাম ‘প্ৰেমৰ দোলনা’৷ নাটকখন মঞ্চস্থ হ’ব অহা ২৮ আৰু ২৯ এপ্ৰিলত, শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱ কলাক্ষেত্ৰৰ মাধৱদেৱ প্ৰেক্ষাগৃহত ৷ আগ্ৰহী দৰ্শকে আগতেই ডেলিগেট হিচাপে নাম ৰেজিষ্টাৰ কৰিলে ভাল হ’ব ৷  নাটকৰ লগতে বিদেশৰ পৰা অহা নাট্য বিশেষজ্ঞৰ অংশগ্ৰহনেৰে নাটক বিষয়ক আলোচনা চক্ৰ অনুষ্ঠিত হ’ব, ডেলিগেটসকলে তাতো অংশগ্ৰহন কৰিব পাৰিব ৷ এটা আন্তৰ্জাতিক নাট্য প্ৰযোজনা অসমৰ নাট্যকৰ্মীসকলৰ বাবে এটা শিক্ষামূলক অভিজ্ঞতা হ’ব- সেই কথাত কোনো সন্দেহ নাই ৷ আয়োজকসকলেও এই আয়োজনৰ খবৰটি ভালদৰে প্ৰচাৰ কৰিলে নাট্যকৰ্মীসকল উৎসাহিত হ’ব ৷ 

প্ৰথম প্ৰকাশ দৈনিক অসম, ২৬ এপ্ৰিল ২৪

     ৷ 

ঢোলৰ শব্দই যেতিয়া গাত জুই জ্বলায়

তিনি বজাৰ পাছত সাধাৰণতে একো মিটিং নাথাকে বাবে গুৱাহাটী প্ৰেছ ক্লাবটো তেতিয়া শান্ত হৈ পৰে ৷ সিদিনাও শান্ত হৈ পৰাৰ উপক্ৰম হৈছিল ৷ সভাখন শেষ হৈছিল, অভ্যাগতসকল প্ৰায় গৈছিল, ৰৈ যোৱা আমি দুজনমান আৰুআয়োজকসকলে বহি চাহ খাইছিলোঁ আৰু আড্ডা মাৰিছিলোঁ ৷ সভাখন কাৰ আছিল পাহৰিলোঁ, হয়তো গ্ৰন্থ উন্মোচনজাতীয় সভা আছিল ৷ আমাৰ তেতিয়াৰ সহকৰ্মী ঋতুপৰ্ণ দাসৰ আমন্ত্ৰণত তাত উপস্থিত আছিলোঁ আৰু তেওঁৰেই জোৰত সভাভংগৰ পাছৰ সভাখনত বহিছিলোঁ ৷ উপস্থিত সকলৰ কথাৰ শব্দ ঠেলি ঢোলৰ বোল আহি আমাৰ কাণত পৰিল ৷ শব্দৰ উৎসসন্ধান কৰোতে দেখা পালোঁ সৰু মঞ্চখনৰ মজিয়াতে বহি এজন ডেকাই ঢোল বজাইছে ৷ সভাখনত ঢোলৰ কিবা আছিল বুলি মনত নপৰে ৷ ক’ৰ পৰা ঢুলীয়াজন আহি ওলাল বুলি ভাবোতেই দেখো ঢোলৰ মৃদু শব্দৰ মূৰ্চ্ছনাই উপস্থিতসকলৰ মুখৰ মাত লাহে লাহে কমাই আনিছে ৷ ঢোল বাজি থাকিল ৷ লাহে লাহে তেওঁ থিয় হ’ল ৷ লগে লগে ঢোলৰ শব্দৰ তীব্ৰ আকৰ্ষণী শব্দৰ বৈচিত্ৰ্যই পৃথক ৰূপ ধাৰণ কৰিলে ৷ 

ইমান সময়ে শান্তভাবে বহি থকা এগৰাকী গাভৰু থিয় হ’ল ৷ হাতত লৈ থকা কিতাপ-বহীকেইখন চকীখনত থলে, চাদৰৰ আঁচলটি ককাঁলত খুচি ল’লে আৰু ঢোলৰ চেওঁৰ লগে লগে নাচিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে ৷ প্ৰথমে লাহে লাহে, যেন বতাহত গছৰ পাত লৰিছে এটা দুটাকৈ, তাৰ পাচত যেন বতাহৰ গতিবেগ বাঢ়িল - ককাঁল ঘুৰিল, গাভৰু ৰূপান্তৰিত হৈ গ’ল নাচনীলৈ, বিভিন্ন ভংগীমাত ঢোলৰ চেও:বোৰক অবয়ব দি গ’ল ৷ ইমান সময়ে আত্মমগ্ন হৈ থকা ঢুলীয়াৰ হাতলৈও বিদ্যুৎ নামি আহিল ৷ 

নৃত্য বিষয়ক এক ভাষণত এগৰাকী প্ৰখ্যাত নৃত্যশিল্পীয়ে কৈছিল যে লোকবাদ্যশিল্পীসকলে প্ৰকৃতিৰ শব্দ আৰু সেই শব্দই সৃষ্টি কৰা আবেগক নিজৰ বাদ্যৰ মাজেৰে জীয়াই তুলিব বিচাৰে ৷ ম’হৰ পিঠিত উঠি অকলশৰে পেপাঁ বজাই থকা গৰখীয়াজনে কি সুৰ বজায় ? ক’ৰ পৰা আহে সেই সুৰ ? মনৰ ভিতৰত থুপ খাই থকা কিবা আবেগ বা সেই সময়খিনিয়ে মনৰ মাজলৈ অনা হেন্দোলনিকেই তেওঁ পেঁপাৰ সুৰৰে প্ৰকাশ কৰে ৷ ঢুলীয়াৰ ক্ষেত্ৰতো একেই কথা ৷ ঢোলৰ চেওঁ মনত পেলাই পেলাই তেওঁ ঢোল নবজায় ৷ প্ৰকৃতিৰ বুকুৰ নানান শব্দ, বিজুলী ঢেৰেকনিৰ শব্দ, বৰষুণৰ শব্দ, বতাহৰ শব্দ- অকল শব্দই নহয়, তাৰ গতি, সেই শব্দই সৃষ্টি কৰিব পৰা দৃশ্যৰূপ এই সকলোবোৰ ঢুলীয়াৰ ঢোলটোত পুনৰ জীৱন পাই উঠে ৷ 

সিদিনা প্ৰেছক্লাবৰ সেই ঢুলীয়াজনৰ বাদনতো অনুভব কৰিছিলোঁ লোকশিল্পৰ এই ৰহস্য ৷ একেই অভিজ্ঞতা দিছিল নাচনী গৰাকীয়েও ৷ আজিও বিহু নাচ বুলি ক’লেই সকলো ৰংচঙীয়া দৃশ্যক ম্লান কৰি সেই ছবিখন চকুৰ সন্মুখত স্পষ্ট হৈ উঠে ৷

বিহু নৃত্য আৰু গীতৰ পৰিবেশনে অৰ্থ উপাৰ্জনৰ সম্ভাৱণা বৃদ্ধি কৰাৰ সমান্তৰালভাবে বৃদ্ধি পালে বিহুক ৰঙীন আৰু চকুতলগা কৰি তোলাৰ কৌশল ৷ মুগাৰ মেখেলা চাদৰ, ৰঙা ব্লাউজ, ডিঙি আৰু হাতত পিন্ধা অলংকাৰৰ পয়োভৰ বৃদ্ধি পালে আৰু লগে লগে হেৰাই গৈ থাকিল লোকনৃত্যৰ সৰলতা ৷ এই পোচাকবোৰ দেখি ভালেই লাগে, কিন্তু এই আয়োজিত ৰঙৰ সভাই নৃত্যটিক প্ৰকৃতিৰ স্পৰ্শৰ পৰা নিলগাই নিয়ে ৷ অকল নাচনীৰ পোচাকেই নহয়, পুৰুষৰ পোচাকতো ব্যাপক পৰিবৰ্তন দেখা গ’ল ৷ গামোচা কাটি চিলাই লোৱা চোলা বা মুগাৰ কাপোৰেৰে চিলাই লোৱা চোলা, য’ত ত’ত গামোচাৰ ফুলৰ সংযোজন- এইবোৰে পুৰুষ গায়ক-বাদক কেইজনকো কৃত্ৰিম ৰূপ প্ৰদান কৰে ৷ লোককলা এবিধ জীয়াই থাকিবলৈ হ’লে তাক স্বাাভবিকভাবেই পৰিবৰ্তনৰ বতাহে স্পৰ্শ কৰি যাব ৷ কিন্তু কথা হ’ল সেই পৰিবৰ্তন স্বতঃস্ফূৰ্ত নে বাণিজ্যিক সম্ভাৱণাৰ কথাৰে পৰিবৰ্তনৰ চকাটিক আগবঢ়াই নিয়া হৈছে ৷ পৰিবৰ্তনক সমৰ্থন কৰাৰ অৰ্থ হ’ল লোককলাৰ মূল গুণ আৰু আবেদনক আঘাত নকৰাকৈ কৰা সংযোজন, যদিহে সেই সংযোজন প্ৰযোজ্য হয় ৷ বিহু নাচৰ ব্যবসায়িক দল এটি পৰিচালনা কৰা সংগঠক এজনে কোৱা কথা এটা মনত পৰে৷ তেওঁ কৈছিল- আজিকালি বহু ঠাইত বিহু নাচ প্ৰদৰ্শনৰ বাবে আমন্ত্ৰণ কৰে ৷ বিভিন্ন কোম্পানীৰ মিটিং, কিছু লোকৰ বিয়াবাৰুতো বিহু নাচ-গীতৰ প্ৰদৰ্শন হয় পেছাদাৰী ভাবে ৷ তাত কপাহী মেখেলা চাদৰ ব্যবহাৰ কৰিলে শ্বোটি ভাল নহয়, কমদামী যেন লাগে ৷ মুগাৰ ড্ৰেছ আদি থাকিলে দামী দামী যেন লাগে আৰু পইচাও বেচি পোৱা যায় ৷ এই কথাৰ প্ৰায়োগিক যুক্তি আছে ৷ এই ব্যবসায়িক সম্ভাৱণাকো বাদ দিব নোৱাৰি ৷ গতিকে এই দুইৰ মাজৰ সমন্বয় ৰক্ষা কৰি লোকনৃত্যৰ মূল আবেদন হ্ৰাস নকৰাকৈ বিহু নৃত্য-গীতক আধুনিক ৰূপত চকুত লগা কৰাটো তেনেই সহজ কাম নহয় ৷ যোগ্যজন আগবাঢ়ি নাহিলে অযোগ্যসকলেই এই কামটি কৰিব আৰু তাৰ ফল ভাল হোৱাৰ আশা নাথাকে ৷ 

বিহু নাচৰ প্ৰতিযোগিতা, তাত দিয়া ভাল অংকৰ পইচাই বিহু নৃত্যৰ ব্যবসায়টিক অন্য এটি ৰূপ দিছে ৷ প্ৰতিযোগিতাত এই লোকনৃত্যটিৰ বিচাৰ কৰিবলৈ কিছু সংখ্যক নিয়ম-কানুনৰ উদ্ভাৱণ কৰা হ’ল ৷ বিভিন্ন গুৰুই একো একোটা নিয়ম মানি চলা হ’ল আৰু ফলত লোকনৃত্যবিধ শাস্ত্ৰ নিৰ্ধাৰিত নৃত্যৰ ৰূপলৈ গতি কৰি আছে ৷ বহু দিনৰ আগতে এখন কাকতত বিহুনাচৰ নিয়ম ধাৰাবাহিক ভাবে প্ৰকাশ পাইছিল ৷ বিহুনাচৰ এটা প্ৰতিযোগিতাত এগৰাকী নাচনীয়ে হাতত এখন বাতৰি কাকত লৈ নাচি আছিল ৷ বিচাৰক কেইগৰাকী চিন্তাত পৰিল- হাতত বাতিৰ কাকত লৈ নচা এইটো কি নতুন নিয়ম ওলাল, কোনে বা উলিয়ালে ? নাচৰ পাচত বিচাৰকে প্ৰতিযোগীক যে প্ৰশ্ন সোধে- তাকে সুধিলে - তুমি যে হাতত কাগজখন লৈছা- সেইখন কি আৰু কিয়? নাচনীয়ে উত্তৰ দিলে - এইখন অমুক কাকত, ইয়াতে অমুক চাৰৰ বিহুৰ নিয়ম কানুন আছে ৷ বিচাৰক কেইজনে কি ভাবিছিল কোৱা টান ৷ এই কথাটো সাধাৰণ কৌতুক হ’ব পাৰে, কিন্তু ই প্ৰকাশ কৰা কথাখিনিয়ে প্ৰকাশ কৰিছে বিহু নৃত্যই পাৰ হৈ থকা জটিল সময়ৰ কথা ৷ 

প্ৰথম প্ৰকাশ দৈনিক জনমভূমি ১৯.০৪.২৪

মনগীতৰ অনুৰণন

মনগীত ৷ এটা সংগীত অনুষ্ঠানৰ নাম ৷ অতি সহজভাবে ক'বলৈ হ'লে অসমৰ বিভিন্ন ঠাইৰ উদীয়মান সংগীত প্ৰতিভাক মাতি নি কেইগৰাকীমান ভাৰত বিখ্যাত সংগীত শিল্পীৰ পৰা সংগীতৰ কথা কিছু শুনাৰ অাৰু শিকাৰ সুবিধা কৰি দিয়া অনুষ্ঠানটিৰ নাম মনগীত ৷ সদায় নতুন কিবা বিচাৰি থকা কলানুৰাগী ব্যবসায়ী কৌশিক নাথৰ সপোনৰ অনুষ্ঠান এই মনগীত ৷ বিগত কেইবা বছৰো এই অনুষ্ঠান  হৈ অাছিল মাজুলীত, কৌশিকৰ অন্য ৰূপৰ ৰিজ'ৰ্ট ডেকাচাঙত, এইবাৰ সোণাপুৰৰ ডেকাচাঙত ৷ 

যোৱা ১৮ -১৯ জানুৱাৰিত অনুষ্ঠিত হোৱা 'মনগীত'ৰ অনুষ্ঠানত ১৮ তাৰিখে উপস্থিত অাছিলোঁ ৷ কৌশিকৰ ডেকাচাঙৰ চোতালত মুকলি মঞ্চ-  ঠাণ্ডাৰ প্ৰকোপ কমাবলৈ জুই, গৰম গৰম চাহ, লাৰু অাৰু পণ্ডিত বিশ্বমোহন ভাটৰ সংগীতৰ মায়াজাল ৷  

পণ্ডিতজীৰ সংগীত অাৰম্ভ হ'বলৈ অলপ সময় অাছে, সেই সময়খিনিতে অামাৰ বাবে অাৰু এটি অপূবর্ব অভিজ্ঞতাই অপেক্ষা কৰি অাছিল ৷ মিন্তু বৰুৱাই  অাঁত ধৰা অনুষ্ঠান এটিত শুনিলোঁ  মনগীতত অংশগ্ৰহন কৰা যুৱক-যুৱতীসকলৰ মনৰ কথা ৷ মনগীতে তেওঁলোকক দিছে অাত্ম বিশ্বাস, নতুন কিবা কৰাৰ উদ্যম ৷ তেওঁলোকে যে এই কেইটি দিন ভাৰতৰ বিখ্যাত বিখ্যাত শিল্পীসকলৰ লগত কটালে, দুটা কথা শিকিলে- সংগীতৰ অাৰু জীৱনৰ ,সেইখিনি তেওঁলোকৰ জীৱনৰ বাবে অমূল্য সম্পদ হৈ ৰৈ যাব ৷ কল্যাণ বৰুৱা, জয় বৰুৱা, অাদিল হুচেইন, অংগৰাগ পাপন মহন্ত অাদিৰ দৰে শিল্পীসকলক ঘৰৰ মানুহৰ দৰে লগ পাইছে যিটো তেওঁলোকৰ খুব সহজ কাম নাছিল ৷ এই অনুষ্ঠানতে  মোৰ ফেচবুক বন্ধু অাশীৰ্বানী কৰৰ কণ্ঠৰ শক্তি দেখিলোঁ- কণ্ঠৰ কি ৰেঞ্জ !

বহু বছৰ অাগতে কলকাতাৰ ষ্টেটছমেন কাকতৰ প্ৰথম পৃষ্ঠাত এখন ফটো প্ৰকাশ পাইছিল  - পণ্ডিত ৰবি শংকৰে গছৰ তলত এখন ডাঙৰ কঠৰ ওপৰত বহি যুৱক- যুৱতী কেইগৰাকীমানক চেতাৰ শিকাই অাছে- লগত চেতাৰ নবজোৱা যুৱক যুৱতীও অাছে ,ভালে কেইগৰাকীমান ৷ ফটোখন শান্তিনিকেতনৰ বিশ্বভাৰতীৰ ৷ এদিন ক্লাছ লৈ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক  খুব বেচি একো শিকাব নোৱাৰি, কিন্তু পণ্ডিত ৰবিশংকৰৰ দৰে শিল্পী এগৰাকীৰ সান্নিধ্য- সেয়া ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলৰ বাবে একোটা সম্পদ ৷ সেই ফটোখন দেখিছিলো ১৯৭৮/৭৯ চন মানত ৷ তেতিয়াৰ পৰা মনত সোমাই অাছিল- এনেকুৱা ফটো এখন মই অসমত কেতিয়া দেখিবলৈ পাম !!

নাই, কোনো বাতৰি কাকতৰ প্ৰথম পৃষ্ঠাত সেই ফটোখন দেখা পোৱা নাই এতিয়াও ৷ কিন্তু, তেনে কাম এটা দেখিলোঁ- মনগীতত ৷ পণ্ডিত বিশ্বমোহন ভাট ৷ জীৱনযোৰা সাধনা অাৰু পৰিশ্ৰমৰ অন্তত অাজি এই স্থান লাভ কৰিছে ৷ পৃথিবী বিখ্যাত এটি নাম - সেই বিশ্বমোহন ভাটক লগ পাইছে ওচৰৰ পৰা, কথা পাতিছে ঘৰুৱা ভাবে ৷ এইটোটো কম কথা নহয় ! কম বয়সীয়া সংগীতশিল্পীসকলক মাতি নি এই বিৰল অভিজ্ঞতা দিয়াৰ কথা চিন্তা কৰিব পৰা শক্তিৰ বাবেই মনগীতৰ অায়োজকসকল ধন্যবাদৰ পাত্ৰ ৷  

 

নিৰ্বাপিত নক্ষত্ৰ ওষ্টাড ৰচিদ খান

ওষ্টাড ৰচিদ খানৰ বিয়োগে ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ জগতলৈ নমাই অনা বিষাদ আৰু শূণ্যতাৰ অনুৰণন বহু দিনলৈ গুঞ্জৰিত হৈ থাকিব ৷ পুৰুষসুলভ উদাত্ত কণ্ঠ আৰু সেই কণ্ঠেৰে এটা স্বৰৰ পৰা আনটো স্বৰলৈ কৰা মায়াসনা ভ্ৰমণ, সংগীতৰ পৰিভাষাত তাক যি নামেৰেই মতা নহওক কিয়, সেই শব্দমালাই সৃষ্টি কৰা ‘অন্য এক ভুবন’ৰ নামেই ৰচিদ খান ৷ ৰচিদ খান নামটো উচ্চাৰণ হোৱাৰ লগে লগেই মনলৈ আহে এখন পুৰণি ছবি ৷ বত্ৰিছ বছৰ আগৰ জানুৱাৰি মাহৰ শীতৰ আবেশ সনা আবেলি এটাত টালিগঞ্জ ৰ ষ্টুডিঅ’ৰ পৰা ওলাই ৰাস্তাৰ কাষৰ চাহদোকান এখনৰ বেন্সত বহিছিলোঁ ৷ লগত আছিল কমল নায়ক আৰু অৰুণ গুহঠাকুৰতা ৷ এজন ডেকা ল’ৰা আহি বেন্সখনৰ সিটো মূৰত বহিছিল ৷ কমল নায়কে কৈছিল- ‘তুমি নাম শুনিছানে ৰচিদ খানৰ ৷’ শুনিছিলোঁ ৷ তেতিয়া ৰচিদ খান ‘ওষ্টাড ৰচিদ খান’ হোৱা নাছিল ৷ কিন্তু বিখ্যাত হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছিল ৷ দেশ পত্ৰিকাৰ সংগীত সমালোচনাত তেওঁৰ নাম পঢ়িছিলোঁ, কিন্তু তেওঁৰ বহু প্ৰশংসিত কণ্ঠমাধুৰ্যৰ অভিজ্ঞতা হোৱা নাছিল, সেই সুবিধাও নাছিল ৷ ওচৰলৈ গৈ চিনাকি হলোঁ ৷ তেওঁৰ মুখত ফুটি উঠিছিল আচৰিত হোৱা ভাব ৷ কথাৰ মাজত অত্যন্ত বিনয়েৰে সেই কথা প্ৰকাশো কৰিছিল ৷ অলপ সময়ৰ চিনাকি, সামান্য কথা-বতৰা, তেওঁৰ ফালৰ পৰা একাপ চাহ তাৰ পাচত দুয়ো দুইফালে ৷ পাচত গম পাইছিলোঁ ৰাস্তাৰ সিপাৰে থকা সংগীত ৰিচাৰ্চ অকাডেমিত তেওঁ সংগীত শিকে, তাৰেই ফেকাল্টি প্ৰখ্যাত সংগীতজ্ঞ ওষ্টাড নিচাৰ হুচেইন খানৰ লগত থাকে ৷ সেই সাক্ষাতৰ কেইমাহমানৰ পাচতেই ৰচিদ খানৰ কণ্ঠসংগীতৰ কেছেট প্ৰকাশ পাইছিল, গাইছিল ৰাগ বাগেশ্ৰী আৰু দেশ ৷ সেই সাক্ষাতৰ ভাল লগা প্ৰতিক্ৰিয়া হিচাপেই কেছেটটি কিনি আনিছিলোঁ ৷ তৰুণ কণ্ঠ, নম্ৰ আৰু মায়াসনা৷ ক্ষীণ ভাবে প্ৰতিধবনিত হয় পণ্ডিত ভীমসেন যোশীৰ শক্তি আৰু ওষ্টাড আমীৰ খানৰ কণ্ঠৰ গম্ভীৰ চলন ৷ আৰু প্ৰতিধবনিত হয় ওষ্টাড নিচাৰ খানৰ তৰাণাৰ দ্ৰুত গতি ৷ এই সকলোবোৰৰ সমন্বয়ৰ পাচতো তেওঁৰ কণ্ঠৰ আছিল এক নিজস্ব পৰিচয়, নতুন শক্তি ৷

খুব কম সময়ৰ ভিতৰতে ৰচিদ খানে সংগীত জগতত এখন নিজা আসন অধিকাৰ কৰিছিল ৷ এখনৰ পাচত এখন গ্ৰামোফেন ৰেকৰ্ড, দেশে বিদেশে লাইভ কনচাৰ্ট- তেওঁৰ প্ৰজন্মৰ সংগীত শিল্পীসকলৰ ভিতৰত তেওঁৰ যোগ্য আৰু প্ৰতিভাপূৰ্ণ দেহতেই পৰিছিল স্পট লাইটৰ সৰ্বাধিক পোহৰ ৷ পণ্ডিত ভীমসেন যোশীয়ে তেওঁক চিহ্নিত কৰিছিল শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ ভবিষ্যত হিচাপে ৷ এইখিনিয়েই নহয়, আৰু এটা কাৰণ আছিল ৷ শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ পৰম্পৰাগত শিল্পীসকলৰ অধিকাংশই মানি অহা ঘৰাণাৰ বান্ধোনৰ পৰা তেওঁ মুক্ত হৈ সংগীতৰ এখনি মুকলি পৃথিবীত বিচৰণ কৰিব বিচাৰিছিল ৷ তেওঁ নিজৰ সংগীতত চুফী সংগীতৰ আংগিক প্ৰয়োগেৰে নতুন শব্দমাধুৰ্য সৃষ্টি কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল, চিনেমাৰ বাবে শাস্ত্ৰীয় সংগীত আধাৰিত গীতত কণ্ঠদান কৰিছিল, ইচমাইল দৰবাৰৰ পৰিচালনাত ‘কিচনা’ ছবিৰ বাবে গাইছিল সোহিনী ৰাগ আধাৰিত ‘কাহে উজাৰি মোৰি নিন্দ’৷ আৰু গাইছিল কিৰৱানি আধাৰিত ‘তোৰে বিনা মোহে চেন নাহি’ ৷ খুব জনপ্ৰিয় নহলেও গীত দুটিয়ে তেওঁক এখন পৃথক পৃথিবীৰ অস্থায়ী বাসিন্দা কৰি তুলিছিল ৷ এই গীত গাইছিল ২০০৪ চনত ৷ তাৰ পাচত ২০০৭ ত ‘জব উই মেট’ ছবিৰ ‘আৱোগে যব তুম চাজনা’৷ তাৰ পাচৰ পৰা প্ৰায় প্ৰতি বছৰেই গাই গৈছে হিন্দী আৰু কম পৰিমাণে বাংলা ছবিৰ গীত ৷ 

অকল চিনেমাৰ গীতেই নহয়, নন-ফিল্ম গীততো তেওঁ অংশগ্ৰহন কৰিছিল একেই উদ্যমেৰে ৷ বংগৰ জনপ্ৰিয় গায়ক নচিকেতাৰ সতে পৰীক্ষামূলক ভাবে গাইছিল ৰবীন্দ্ৰ সংগীত ৷ ৰাগাশ্ৰয়ী ৰবীন্দ্ৰ সংগীত বিচাৰি লৈ তাৰ ইন্টাৰল্যুড অংশত সংযোগ কৰি দিছিল ওষ্টাড ৰচিদ খানৰ একে ৰাগৰ বন্দিছ ৷ ৰাগাশ্ৰয়ী  ৰবীন্দ্ৰ সংগীতক ইতিমধ্যে পণ্ডিত অজয় চক্ৰবৰ্তী আৰু স্বাগতালক্ষ্মী দাসগুপ্তাই বেলেগ বেলেগ ধৰণে গাইছিল, প্ৰচাৰ কৰিছিল ৷ ওষ্টাড ৰচিদ খানৰ এই পৰীক্ষা আছিল সম্পূৰ্ণ পৃথক ৷

তেওঁৰ আন এটি অনিন্দ্য সুন্দৰ কীৰ্তি হ’ল টাইমছ মিউজিকৰ বাবে গোৱা কৃষ্ণ ভজন ৷ পণ্ডিত ভীমসেন যোশীৰ লগত তেওঁ বহুবাৰ যুগলবন্দীত অংশ লৈছিল, একেলগে কৃষ্ণ ভজনো গাইছিল ৷ এই ভজনকেইটিতো যোশীজীৰ প্ৰভাব অনুভূত হয় আৰু সেই প্ৰভাব ৷ স্বাভাবিক ভাবেই ধণাত্মক প্ৰভাব ৷

সংগীতৰ বাবে বহু সন্মানেৰে সন্মানিত ওষ্টাড ৰচিদ খানে চৰকাৰৰ পৰা লাভ কৰিছিল পদ্মশ্ৰী আৰু পদ্মভূষণ সন্মান৷ কম বয়সত সাফল্য, কম বয়সত ডাঙৰ সন্মান আৰু কম বয়সতে প্ৰস্থান- শেষৰটো মানি লোৱা কঠিন হৈ পৰে ৷ 

ওষ্টাডৰ একাধিক লাইভ অনুষ্ঠান চোৱাৰ সুবিধা হৈছিল ৷ কিন্তু লগ পোৱাৰ সুবিধা নাছিলোঁ ৷ এবাৰ লগ পাইছিলোঁ কলিকতাৰ বিমানকোঠত, বিমানৰ বাবে অপেক্ষাৰত অৱস্থাত ৷ অকলশৰীয়া অৱস্থাত আছিল বাবে ওচৰলৈ গৈ কথা পাতিলোঁ ৷ প্ৰথমবাৰ লগ পোৱাৰ সময়ৰ যি সহজ সম্বোধন আছিল, এইবাৰ নাছিল, কাৰণ এতিয়া তেওঁ খ্যাতিৰ শীৰ্ষত ৷ খ্যাতি আৰু বয়সে তেওঁক গহীন কৰি তুলিলেও সেই গাম্ভীৰ্যৰ মাজত আন্তৰিকতাৰ অভাব অনুভব কৰা নাছিলোঁ ৷ মোৰ ভিজিটিং কাৰ্ডখন আগবঢ়াই দিছিলোঁ অটোগ্ৰাফৰ বাবে ৷ চহী কৰি থাকোতে কাৰ্ডখনত আকাশবাণী শব্দটো দেখি আৰু তেওঁ অলপ সহজ হৈ পৰিছিল ৷ অভিজ্ঞতাই শিকাইছে আকাশবাণী বুলিলেই শাস্ত্ৰীয় সংগীত শিল্পীসকলে অধিক আন্তৰিকতা অনুভব কৰে ৷ 

সৰুতে সংগীতৰ প্ৰতি আগ্ৰহ  নথকা ৰচিদ খানে নিজ পুত্ৰ আৰমানক  সৰুৰে পৰাই সংগীতৰ পাঠ দিছিল ৷ আৰমানে কণ্ঠ সংগীতৰ যোগেৰ নিজৰ চিনাকি দিবলৈ সক্ষম হৈছে ৷ তেওঁ এগৰাকী সুদক্ষ গীটাৰ বাদকো ৷ ইয়াতো অনুভব কৰিব পাৰি পিতৃৰ প্ৰভাব ৷ 

নক্ষত্ৰ নিৰ্বাপিত হয়, আন্ধাৰত বাঢ়ি আহে সেই নক্ষত্ৰৰ দীপ্তি ৷ 

‘মালতী’ ফুলৰ দৰেই সুগন্ধি বিয়পাব পৰা

এগৰাকী ত্ৰিশোৰ্ধ মহিলাই ঘৰত প্ৰবেশ কৰাৰ পৰাই ছবিখনৰ আৰম্ভ ৷ ঘৰত সজাই থোৱা দুখন ফটোৰ এখনত আছে গাভৰুৰ পিনে আগবঢ়াই দিয়া আঙুঠি এটি [বিয়াৰ প্ৰস্তাব], আনখনত আছে এগৰাকী পুৰুষৰ সতে আলিংগনাবদ্ধ [বিয়া হৈ গ’ল] ৷ মহিলাগৰাকীৰ কিছু তথ্য উপস্থাপন কৰা হৈ গ’ল ৷ কৰবাৰ পৰা ঘুৰি আহিছে তেওঁ, গা ধুইছে আৰু পিন্ধিবলৈ কাপোৰ বিচাৰিছে- আলমাৰীত ৷ হাত দিছে পুৰুষৰ চোলা এটিত, আলফুলে চোলাটি চুইছে, অনুভব কৰিব বিচাৰিছে চোলাটি নহয়, চোলাটিৰ ভিতৰত থকা মানুহজন, মুখাবয়বত সেই ভাব স্পষ্ট, গুণগুণাই থকা সুৰটিয়েও একে ভাবকেই গভীৰতা দিছে ৷ বুজি পোৱাত কষ্ট নহয়, চোলাটি তেওঁৰ প্ৰিয়জনৰ আৰু চোলাটিৰেই তেওঁ প্ৰিয়জনৰ সান্নিধ্য অনুভব কৰিছে ৷ আন এটা চোলা লয়, কিবা গোন্ধ এটা তেওঁৰ নাকত লাগে, গুণগুণণি বন্ধ হয়, মুখাবয়বত বিয়পি থকা সান্নিধ্যৰ আবেশ অন্তৰ্ধান হৈ যায়, মুখত বিয়পি পৰে এটা কষ্টকৰ প্ৰশ্নবোধক চিন ৷ এনেদৰেই ছবিখনৰ আৰম্ভণি ৷ প্ৰেমৰ অন্তত বিয়া হোৱা এগৰাকী নৱবিবাহিতা মহিলাই যেতিয়া আৱিষ্কাৰ কৰে যে তেওঁৰ স্বামী অইন এগৰাকী মহিলাৰ লগত ঘনিষ্ঠ- তেওঁৰ কেনে লাগিব- এই প্ৰশ্নটোকেই ‘মালতী’ নামৰ ষোল্ল মিনিটীয়া ছবিখনৰ লেখক-পৰিচালক মৃণাল মেস্ত্ৰীয়ে উপস্থাপন কৰিছে ৷ এই ধৰণৰ কাহিনী ছবিত নতুন নহয় ৷ কিন্তু কাহিনীটো উপস্থাপনত লেখক-পৰিচালকে যি নতুনত্ব প্ৰদৰ্শন কৰিছে সেয়াহে ছবিখনৰ আচল শক্তি ৷

ছবিখনৰ আৰম্ভণিতেই নায়িকাই গুণগুণাইছে, তাৰ পৰা ছবিখনৰ ভাষাৰ একো ইংগিত পোৱা নাযায় ৷ এবাৰ যে গুণগুণণি বন্ধ হ’ল, তাৰ পাচত ছবিখনত একো কথা নাই ৷ সম্পূৰ্ণভাবে সংলাপহীন ছবি ৷ অকল ছবিৰেই কথা ক’বলগীয়া হোৱা বাবে পৰিচালকে ইমেইজবোৰক শক্তিশালী ৰূপত নিৰ্মাণ কৰিবই লাগিব ৷ প্ৰথম দুই মিনিটতেই পৰিচালকে কাহিনীৰ মূল সংকট উপস্থাপন কৰিব পাৰিছে আৰু এয়া এগৰাকী দক্ষ নিৰ্মাতাৰ পৰিচয় ৷ ঘৰৰ ভিতৰত অকলশৰে থাকি মহিলাগৰাকীয়ে সমস্যাটিক অনুভব কৰাৰ চেষ্টা পৰিচালিকাই সফল ভাবে প্ৰকাশ কৰিছে ৷ ৰাতি ধূনীয়া মমবাতি জ্বলাই গাভৰুৱে গিৰিয়েকৰ বাবে অপেক্ষা কৰিছে, দেখিলেই ভাব হয়, তেওঁ বহু কথা পাতিবলৈ ৰৈ আছে আৰু কথাখিনি মিলামিছাৰে সম্পূৰ্ণ কৰিব, সেই ভাব অভিনেত্ৰী গৰাকীৰ দেহভংগীমাত স্পষ্ট ৷ ৰাতিৰ বিচনাত তেওঁ গিৰিয়েকৰ সতে অন্তৰংগ হৈছে, মুখত কোনো আগ্ৰহৰ চিন নাই, তেওঁৰ চকুত ভাহিছে সেই অন্য মহিলাগৰাকীহে ৷ 
ছবিখন কলা-বগা৷ ছাঁ-পোহৰৰ কৌশলী ব্যবহাৰেৰে দৃশ্যবোৰৰ ৰূপবন্ধ জটিল কৰা তোলা হৈছে ৷ জেন ডনি লি-ৰ কেমেৰাৰ কামে ছবিখনৰ বক্তব্যৰ আবেদন বৃদ্ধি কৰিছে ৷ কিছু লংশ্বটেও মহিলাগৰাকীৰ মনৰ শূণ্যতা প্ৰকাশত সহায় কৰিছে ৷ লুইচ মৰাল-ৰ আৱহসংগীতে ছবিখনৰ আবেদন বৃদ্ধিত সহায় কৰিছে ৷ আলেক্সাৰূভাকালবা-ৰ সম্পাদনাই কাহিনীৰ মুড আৰু গতিক সন্তুলিত কৰি ৰাখিছে ৷ 
ছবিখনৰ বাবে পৰিচালকে এগৰাকী দক্ষ অভিনেত্ৰী নিৰ্বাচন কৰিছে ৷ কোনো সংলাপ নোহোৱাকৈয়ে অকল মুখ আৰু দেহৰ অভিব্যক্তিৰে সকলো কথা তেওঁ বাংময় কৰি তুলিছে ৷ চোলাত গোন্ধ পোৱা সময়ত মনলৈ অহা অবিশ্বাস, আশ্বৰ্য, বিশ্বাসভংগ, বেদনা আদি সকলো সূক্ষ্ম ভাবকেই অভিনেত্ৰী কংকনা চক্ৰবৰ্তীয়ে সুন্দৰ ভাবে জীৱন্ত কৰি তুলিছে ৷ খোৱাৰ টেবিলত অকলে বহি থকা মুহূৰ্তটোও মনত ৰৈ যোৱা ৷ চৰিত্ৰটিৰ পৰা অভিনেত্ৰী গৰাকীক পৃথক কৰিব নোৱাৰি ৷ এই কৃতিত্বৰ কিছু ভাগ পৰিচালকেও পাব ৷  
পৰিচালিকাই ছবিখনৰ বাবে এটি জটিল বাকধাৰা নিৰ্বাচন কৰিছিল ৷ ছবি নিৰ্মাণৰ আটাইকেইটি উপাদানকেই দক্ষতাৰে ব্যবহাৰ কৰি ইপ্সিত লক্ষ্যত উপনীত হৈছে ৷ ইমানবোৰ দিশৰ সঠিক সমন্বয় ৰক্ষা কৰাটো কঠিন কাম৷ পৰিচালিকা মেস্ত্ৰি এই কামত উত্তীৰ্ণ হৈছে ৷ ‘মালতী’ নামটো ছবিখনৰ নায়িকা গৰাকীৰ বুলি অনুমান হয়, কিন্তু সংলাপহীন এই ছবিত নায়িকাৰ নাম উল্লেখ হোৱা নাই ৷ ছবিখন চাই শেষ কৰাৰ পাচত মনলৈ আহে, মালতী নামটো কিয় ? তেতিয়াই মনলৈ আহে ফুলবিধৰ কথা ৷ ‘মালতী’ নামৰ ছবিখনো ফুলবিধৰ দৰেই সৰু আকৃতিৰ, ছবিখনৰ আবেদনো ফুলবিধৰ সুগন্ধিৰ দৰেই বহু সময়লৈ ৰৈ যোৱা ৷

মালতী ছবিৰ ট্ৰেলৰ
https://www.youtube.com/watch?v=rs-GrS9XxkA 

কলাত্মক স্বাধীনতাৰ নামত অৰাজকতা গ্ৰহনযোগ্য নে ? ওটিটি-ৰ মায়াজাল

দৃশ্য-শ্ৰাব্য মাধ্যমৰ নতুন সংযোজন ওটিটি প্লেটফৰ্মবোৰে চিনেমা আৰু টেলিভিচন অনুষ্ঠানবোৰৰ প্ৰতিদ্বন্দী হৈ উঠা সময়তে এটা অস্বস্তিকৰ প্ৰশ্নই ৰুচিবান দৰ্শকক চিন্তাত পেলাইছে ৷ চিনেমাত থকা চেন্সৰবোৰ্ডৰ বান্ধোন নথকা বাবে ওটিটি প্লেটফৰ্মবোৰত যি ধৰণৰ ৰুচিহীন আৰু অশালীন সামগ্ৰীৰ প্ৰদৰ্শন হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছে সি সমাজ আৰু সংস্কৃতিৰ বাবে এক বিপদজনক অনুশীলনৰ আৰম্ভণি কৰা নাইনে বাৰু ? ‘ওটিটি কা মায়াজাল’ নামৰ হিন্দী কিতাপখনৰ যোগেৰে এনে প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ বিচাৰিছে সাংবাদিক লেখক অনন্ত বিজয়ে ৷ এইখন তেওঁৰ শেহতীয়া কিতাপ আৰু সম্ভবতঃ ওটিটি বিষয়ক প্ৰথম ভাৰতীয় কিতাপ ৷ অনন্ত বিজয় চলচ্চিত্ৰ সমালোচক, সাংবাদিক, সাহিত্যৰ আলোচক আৰু ৰাজনৈতিক বিশ্লেষক ৷ এই কিতাপখনৰ মাজেৰে তেওঁৰ এই আটাইকেইটি পৰিচয় প্ৰকাশিত হৈছে, কেৱল ৰচনাশৈলীত সাহিত্যিকৰ তুলনাত তেওঁৰ সাংবাদিক মানসিকতাৰ অধিক প্ৰতিফলন ঘটিছে, ফলত লেখাবোৰ হিন্দীৰ সতে পৰিচয় থকা অহিন্দীভাষী পাঠকৰ বাবেও সহজপাঠ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠিত হৈছে ৷

ওটিটি মূলতঃ চিনেমা আৰু তাৰ লগত সাদৃশ্য থকা দৃশ্য-শ্ৰাব্য অনুষ্ঠান প্ৰচাৰৰ প্লেটফৰ্ম ৷ এই কিতাপখনত মূলতঃ আলোচনা কৰা হৈছে হিন্দী ভাষাত প্ৰচাৰিত অনুষ্ঠানৰ বিষয়ে ৷ কৰোণা কালত চিনেমা হলবোৰ বন্ধ হৈ আছিল, মানুহ গৃহবন্দী হৈ আছিল আৰু চিনেমাপ্ৰিয় দৰ্শকৰ বাবে টেলিভিচনেই হৈ উঠিছিল একমাত্ৰ বিনোদন মাধ্যম ৷ সেই সময়তে ওটিটি প্লেটফৰ্মবোৰে দৰ্শকৰ মনত ভালদৰে বাহ বান্ধিবলৈ সক্ষম হয় আৰু ওটিটিৰ পৰিচালকসকলেও দৰ্শকক নতুন সোৱাদ দিয়াৰ পৰিকল্পনা আৰম্ভ কৰে ৷ ওটিটি-ত আছিল পুৰণি জনপ্ৰিয় চিনেমা আৰু তাৰ ঠাই দখল কৰিবলৈ ল’লে নতুন চিনেমাই, বিশেষকৈ চিত্ৰগৃহত বিফল হোৱা চিনেমাবোৰে৷ এটা সময়ত চিনেমা হলবোৰ খুলিলেও দৰ্শকৰ সীমাবদ্ধতা আৰু ওটিটিৰ জনপ্ৰিয়তাৰ বাবে এই প্লেটফৰ্মতেই নতুন হিন্দী চিনেমা মুক্তি দিয়াৰ ব্যবস্থাও আৰম্ভ হ’ল ৷ একেলগে আৰম্ভ হ’ল ওটিটিৰ বাবে চিনেমা নিৰ্মাণ ৷ আৰু আৰম্ভ হ’ল টিভি ধাৰাবাহিকৰ শৈলীত ৱেব চিৰিজ ৷

বিশেষকৈ এই ৱেব চিৰিজবোৰৰ যোগেৰে দৰ্শকক আকৰ্ষণ কৰা সহজ উপাদান হিচাপে ব্যবহাৰ কৰা হ’ল অশ্ৰাব্য গালিগালাজ, হিংসাত্মক দৃশ্য আৰু অশালীন যৌন দৃশ্য ৷ চিনেমাৰ বাবে থকা চেন্সৰবোৰ্ডে এনে দৃশ্যাৱলীৰ ওপৰত নজৰ ৰাখে, কিন্তু ওটিটিৰ বাবে তেনেকুৱা একো নিয়ন্ত্ৰন ব্যবস্থা নোহোৱাৰ সুৰুঙাৰে ভালেমান নিৰ্মাতাই এক অকল্পনীয় স্বাধীনতা গ্ৰহন কৰিলে ৷ যাৰ ফল হ’ল সৃষ্টিৰ জগতত অৰাজকতা ৷ 

অনুৰাগ কাশ্যপৰ দৰে পৰিচালকে চিনেমাত বাস্তবতাৰ নামত ব্যাপক হাৰত অশ্ৰাব্য গালিগালাজৰ ব্যবহাৰ কৰি দৰ্শকৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰি থৈছিল ৷ ওটিটিৰ বাধাহীন আৰু নিয়ন্ত্ৰণহীন পৰিবেশে তেওঁক দিয়া উৎসাহ প্ৰতিফলিত হ’ল ‘চেকৰেদ গেমছ’ নামৰ চিৰিজখনত ৷ অনন্ত বিজয়ে সঠিকভাবেই মন্তব্য কৰিছে -‘যেতিয়া কোনো প্ৰকাৰৰ বন্ধন নাথাকে আৰু কোনো ধৰণৰ কৈফিয়ৎ দিয়াৰ প্ৰয়োজন নাথাকে, তেতিয়াই স্বাধীনতা সলনি হৈ যায় অৰাজকতালৈ ৷’ তেখেতে আৰু লেখিছে - ‘ আচলতে এনে ধৰণৰ মানুহে নিজৰ অসমৰ্থতা ঢাকিবলৈ গালি, হিংসা আৰু যৌন দৃশ্যৰ সহায় লয় ৷’

ওটিটি প্লেটফৰ্মৰ বাবেযে অকল যৌনতা-হিংস্ৰতাৰ উপাদান থকা চিনেমা বা চিৰিজ নিৰ্মাণ কৰা হৈছে তেনে নহয়, সুস্থ মনোৰঞ্জ নথকা, বাস্তবতা থকা চিৰিজো নিৰ্মাণ কৰা হৈছে ৷ লেখকে তেনে কেইবাখনো চিৰিজৰ বিস্তাৰিত আলোচনাৰে বিষয়টিৰ সন্তুলন ৰক্ষা কৰিছে, লেখক হিচাপে নিজৰ দায়িত্বও সম্পূৰ্ণভাবে পালন কৰিছে ৷ 

ওটিটিৰ অনুষ্ঠানবোৰৰ মাজেৰে কৌশলী ভাবে কৰি থকা ‘ফেক নেৰেটিভ’ নিমাৰ্ণৰ কথা লেখক অনন্ত বিজয়ে মনযোগেৰে লক্ষ্য কৰিছে আৰু বাখ্যা কৰিছে ৷ হিন্দী ছবিত হিন্দু বিৰোধী আৰু মুছলমান স্তুতিকৰণৰ যি নেৰেটিভ নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল সেই একেই নেৰেটিভ পৃথক ধৰণে ওটিটিৰ মাজতো দেখা গৈছে ৷ বিনোদনৰ আৱৰণেৰে নিৰ্মিত এজেন্দা প্ৰচাৰৰ কৌশলবোৰ নিয়ন্ত্ৰিত হয় ৰাজনৈতিক শক্তিৰ মগজুৰ দ্বাৰা ৷ ইয়াত থাকে হয় নিৰ্মাতাজনৰ ৰাজনৈতিক বিশ্বাস বা লাভৰ অংক অথবা কোনোবা প্ৰভাবী শক্তিৰ আশীৰ্বাদ প্ৰাপ্তিৰ লক্ষ্য ৷ ৰাজনৈতিক দৃষ্টিকোণেৰে বৰ্তমানক বিশ্লেষণ কৰা সময়ত দুটি বস্তুৰ প্ৰয়োজন- অতীতৰ ৰাজনৈতিক জ্ঞান আৰু তাৰ পোহৰত ভবিষ্যতৰ কথা অনুমান কৰিব পৰা শক্তি৷ এসময়ৰ প্ৰখ্যাত চিত্ৰ নিৰ্মাতা দীপা মেহতাৰ ৱেব চিৰিজ ‘লেইলা’ৰ আলোচনাৰ সময়ত লেখকে ৰাজনৈতিক পৃষ্ঠভূমি ঠিক ভাবেই বিচাৰ কৰিছে ৷ ‘কলাক ৰাজনীতিৰ আখৰাথলীলৈ ৰূপান্তৰ কৰা হৈছিল৷ এয়া কৰা হৈছিল ২০১৪ আৰু ২০১৯ ৰ লোকসভা নিৰ্বাচনৰ পাচত ৷ সমগ্ৰ দেশৰ ৰাইজে দেখা পাইছিল কেনেদৰে সাহিত্য-সংস্কৃতিজগতৰ কিছু সংখ্যক লেখক, শিল্পী, চিত্ৰ নিৰ্মাতা আদিয়ে নিজৰ সৃজনাত্মক কামৰ লগত ৰাজনীতিক সাঙুৰি দিছিল ৷ ৰাষ্ট্ৰীয় স্বয়ংসেৱক সংঘ আৰু একেগোত্ৰীয় কিছুমান সংগঠনক অত্যন্ত গোড়া হিচাপে চিহ্নিত কৰি এখন ভয়াবহ চিত্ৰ প্ৰস্তুত আৰু প্ৰচাৰ কৰা হৈছিল ৷’ সেই এজেন্দাৰ অংশ আছিল দীপা মেহতাৰ ‘লেইলা’৷ ‘লেইলা’ক কাল্পনিক কাহিনী হিচাপে কোৱা হলেও তাত অংকণ কৰা ভবিষ্যতৰ ভয়াবহ ৰূপৰ লগত সংঘক কেন্দ্ৰ কৰি প্ৰচাৰ কৰা এজেন্দাৰ চিত্ৰ সংযোগ কৰা হৈছিল ৷ এই ধৰণৰ আৰু ভালেমান এজেন্দাৰ কথা অনন্ত বিজয়ে তথ্যসহকাৰে বিশ্লেষণ কৰিছে ৷ তেনেদৰে ৰুচ কমিউনিষ্টৰ দলে ভাৰতীয় ছবিক নিজৰ এজেন্দাৰ অংশ হিচাপে ব্যবহাৰ কৰা কাহিনী কেনেদৰে ‘জুবিলী’ নামৰ ৱেব চিৰিজত প্ৰকাশ পাইছে তাকো সুন্দৰকৈ বৰ্ণনা কৰিছে ৷ লেখকে দেবানন্দৰ আত্মজীৱনী ‘ৰোমান্সিং উইথ লাইফ’ৰ প্ৰসংগও এই কথাৰ সমৰ্থনত ব্যবহাৰ কৰিছে ৷ 

সামগ্ৰিক ভাবে এই কিতাপখনে নৱতম বিনোদন মাধ্যমটিৰ যোগেৰে হ’ব পৰা কলাত্মক কাম আৰু এজেন্দা নিৰ্মাণৰ প্ৰক্ৰিয়া দুয়োটাকে গভীৰ ভাবে বিশ্লেষণ কৰিছে আৰু পাঠকক চিন্তাৰ খোৰাক যোগাবলৈ সক্ষম হৈছে ৷ শিল্পৰ লগত ৰাজনীতিৰ সম্বন্ধ ইমানদিনে একপক্ষীয় ধৰণে বিচাৰ কৰা হৈছিল ৷ অনন্ত বিজয়ে সেই সীমাবদ্ধতাৰ বেৰ ভাঙি দিছে ৷ ইয়াতেই কিতাপখনৰ সাৰ্থকতা ৷ 

প্ৰভাত প্ৰকাশনে প্ৰকাশ কৰা এই কিতাপখনৰ মূল্য তিনিশ টকা ৷ আঞ্চলিক ভাষাসমূহলৈ কিতাপখন অনুবাদ হোৱাটো জৰুৰী ৷ 

পুনশ্চ ঃ এটা কথা এইখিনিতে উল্লেখ কৰিব পাৰি যে লেখকে কিতাপখন মা কামাখ্যা মন্দিৰত সমৰ্পণ কৰিহে বিক্ৰিৰ বাবে মুকলি কৰি দিছিল ৷ 

প্ৰথম প্ৰকাশ দৈনিক জনমভূমি ২/১২/২৩

‘বেহৰূপীয়া’ - ভাৰতীয় চিনেমা আৰু লোককলাৰ প্ৰতি সন্মান প্ৰদৰ্শন

বৈচিত্ৰপূৰ্ণ লোককলাৰ বিভিন্ন বিভাগ আজি সংকটৰ মুখত ৷ এই সংকটৰ বহু কাৰণ আছে, থাকিব পাৰে, আৰু এক সামাজিক সত্য হিচাপে লোককলাৰ বহু ৰূপ আমাৰ সমাজৰ পৰা লাহে লাহে অদৃশ্য হৈ গৈছে ৷ লোককলাই সন্মুখীন হোৱা এই সংকট আৰু সৃষ্টি কৰা শূণ্যতাক লৈ বহু ভাৰতীয় ছবি নিৰ্মাণ হৈছে ৷ ভাস্কৰ বিশ্বনাথনৰ ‘বেহৰূপীয়া’ এই বিষয়ৰ এখন চুটি ছবি ৷ ছবিখন এই বছৰৰ ইণ্ডিয়ান পেন’ৰামালৈ নিৰ্বাচিত হৈছে ৷ 

ভাৰতৰ মূলতঃ হিন্দী বৃত্তৰ গ্ৰামীন অঞ্চলৰ এটি চিনাকি চৰিত্ৰ এই ‘বেহৰূপীয়া’৷ বিভিন্ন ধৰণৰ ৰূপ ধাৰণ কৰি একোজন মানুহে বিভিন্ন জনসমাবেশত দেখা দি, অভিনয় কৰি মানুহৰ মনোৰঞ্জন কৰে আৰু মানুহৰ পৰা পোৱা সামান্য বকচিচেৰে জীৱিকা নিৰ্বাহ কৰা এই লোককলা এতিয়াও কিছু অঞ্চলত বৰ্তি আছে ৷ বৰ্তমান সময়ত এই বহূৰূপীয়া প্ৰধানতঃ হনুমান, শিৱ আৰু কালীৰ ৰূপতেই সীমাবদ্ধ ৷ এই তিনিওটি চৰিত্ৰৰ প্ৰতি সাধাৰণ ৰাইজৰ শ্ৰদ্ধা আৰু ভক্তিও অপৰিসীম ৷ ৰজা-মহাৰজাৰ কাহিনীতো এই বহুৰূপীয়াৰ প্ৰসংগ আছে, ৰজাই এনে বহুৰূপীয়াক চোৰাংচোৱাৰ কামতো লগাইছিল ৷ এতিয়াৰ সমাজৰ পৰা প্ৰায় অদৃশ্য হৈ যাব ধৰা এই ‘বহুৰূপীয়া’ নামৰ বিনোদন মাধ্যমটিৰ সামগ্ৰিক কাহিনীক এটা চৰিত্ৰৰ যোগে প্ৰকাশ কৰিছে লেখক-পৰিচালক ভাস্কৰ বিশ্বনাথনে ৷ 

ছবিখনৰ বহুৰূপীয়াজন আজিৰ যুগৰ ৷ তেওঁ চাইকেলত সৰু চাউণ্ড চিষ্টেম লগাই লৈ প্ৰচাৰ কৰে ৷ এই বহুৰূপীয়াৰ অধিকাংশ দৰ্শকেই শিশু আৰু অলপ সংখ্যক মহিলা ৷ শিশুবোৰে যিমানেই আনন্দ নাপাওক কিয়, বকচিচ দিয়া সামৰ্থ তেওঁলোকৰ নাই ৷ গাঁৱৰ মহিলাখিনিৰো নাই,  গতিকে তেওঁলোকৰ কিছুমানে চাউল-দাইল আদিকেই দিয়ে, বহুৰূপীয়াই তেনেদৰেই জীৱন নিৰ্বাহ কৰে ৷ ঘটনাক্ৰমে এবাৰ বহুৰূপীয়াই ভৰিত দুখ পালে, কাম কৰিব নোৱৰা হ’ল ৷ এদিন পানী আনিব গৈ ঘুৰি আহি দেখে তেওঁৰ পোচাকবোৰ নাই ৷ অকল্পনীয় আঘাতত ভাগি পৰিও তেওঁ লেঙেৰাই লেঙেৰাই গাঁওখনত ঘুৰি ফুৰে চুৰি হোৱা কাপোৰৰ সন্ধানত ৷ 

কাহিনীটো সৰল আৰু এই ধৰণৰ কাহিনীৰ সামৰণিৰ প্ৰত্যাশিত দুখ আৰু বেদনাৰ সতেও দৰ্শক প্ৰায়ে পৰিচিত ৷ লোক কলা এবিধৰ বিলুপ্তি ৰসগ্ৰাহীৰ বাবে দুখৰ কথা, অথচ ইয়াক সময়ৰ বিবৰ্তনৰ অংশ হিচাপে মানি নলৈ উপায়ো নাই ৷ এই ছবিত কাহিনীকাৰ-পৰিচালকে কলা বিধৰ চৰ্চাৰ ধাৰাবাহিকতা ৰক্ষা কৰাৰ পথ বিচাৰিছে ৷ এই ছবিৰ বহুৰূপীয়াজন আৰম্ভণিৰে পৰা আধুনিক, পৰিবেশন কৌশলত ব্যবহাৰ কৰা আধুনিক যন্ত্ৰপাতি আৰু চৰিত্ৰ আৰু সংলাপৰ বাবে নিৰ্বাচন কৰা টিভি চিৰিয়েল আৰু চিনেমাৰ চৰিত্ৰই তাকে প্ৰমাণ কৰে ৷ এইবহুৰূপীয়াজন লেখকৰ সৃষ্টি৷ এই ধৰণৰ সংযোজনে লোককলাৰ পৰম্পৰাগত চৰিত্ৰত কিছু আঘাত হানিব ঠিকেই, কিন্তু ই শেহতীয়া লোক জীৱনৰ ছবি এখনো পৰিস্ফূট  কৰিব যিখন সমাজত চিনেমা আৰু টিভি চিৰিয়েলৰ প্ৰভাব অকল্পনীয় ৷ কাহিনীকাৰ-পৰিচালকে হয়তো ভাবিছে যে কিছু আধুনিকীকৰণে বহুৰূপীয়াক এটা নতুন জীৱন দিব পাৰিব ৷ ইয়াৰ সমৰ্থনত তেওঁ দেখুৱাইছে যে চিনেমাৰ চৰিত্ৰৰ বেশভূষা আৰু সংলাপেৰে চৰিত্ৰটি শিশুসকলৰ বাবে আকৰ্ষণীয় হৈ উঠিছে, আনকি কেইটামান শিশুই বহুৰূপীয়া হোৱাৰ ইচ্ছাও প্ৰকাশ কৰিছে ৷ এই ধণাত্মক দৃষ্টিকোণে ছবিখনক একে বিষয়ৰ আন ছবিৰ পৰা পৃথক কৰিছে ৷ বুদ্ধদেব দাসগুপ্তৰ ‘বাঘ বাহাদুৰ’ ছবিত লোকশিল্পীগৰাকী জীয়াই থকাৰ সংগ্ৰামত ভাগৰি পৰি মৰি যায়, এটা শিল্পধাৰাৰ কৰুণ পৰিসমাপ্তি ঘোষণা কৰে ৷ তাৰ বিপৰীতে ভাস্কৰ বিশ্বনাথনৰ এই ছবিত নতুন প্ৰজন্মই বহুৰূপীয়াৰ প্ৰতি আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰি তাৰ সতে একেলগে গৈ থকাটোৱে এটা আশাৰ বাৰ্তা প্ৰদান কৰে আৰু ছবিখনক একে ধৰণৰ আন ছবিৰ পৰা পৃথক কৰি তোলে ৷ 

ছবিৰ মুখ্য অভিনেতা দেবেশ ৰঞ্জনে চৰিত্ৰটিক বিশ্বাসযোগ্য কৰি তুলিছে, বিশেষকৈ সংলাপহীন অংশত তেওঁৰ অভিব্যক্তি অতি সংবেদনশীল ৷ ইয়াৰ পূৰ্বে তেওঁ কামাখ্যা নাৰায়ণ সিঙৰ ‘ভোৰ’ ছবিৰ কেন্দ্ৰীয় চৰিত্ৰত সুন্দৰ অভিনয় কৰিছিল ৷ 

বিহাৰৰ গাঁও এখনৰ শান্ত আৰু জীৱন্ত ছবি এখন কেমেৰাই সুন্দৰকৈ ধৰি কাহিনীটোৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় পটভূমি নিৰ্মাণ কৰি দিছে ৷ মূল চৰিত্ৰৰ সূক্ষ্ম অভিব্যক্তিবোৰ সঠিকভাবে ধৰি ৰাখি তেওঁৰ অভিনয়ক মূল বক্তব্যৰ অংগ হিচাপে প্ৰকাশ কৰোৱাত কেমেৰাৰ ভালেখিনি অৰিহনা আছে ৷ ডিৰেক্টৰ অব ফটোগ্ৰাফি যোগেন্দ্ৰ পাণ্ডাই পৰিচালকৰ কল্পনাক বাস্তবায়িত কৰাত ভালেখিনি সহায় কৰিছে ৷ হিমাংশু দ্বিবেদী আৰু দীপাংকৰ চৰকাৰৰ সম্পাদনাই ছবিখনৰ গতি ছন্দোময় ভাবে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছে ৷ বিশেষকৈ পোচাকবোৰ চুৰি হোৱাৰ পাচত সেই পোচাকৰ সন্ধানত বহুৰূপীয়াজনে ঘুৰি ফুৰা দৃশ্যকেইটাত সম্পাদকৰ দক্ষতা বিশেষভাবে চকুত পৰে ৷ কাহিনীৰ দিশৰ পৰা সেই সময়ত চৰিত্ৰটিৰ মনৰ গতি দ্ৰুত, কিন্তু ভৰিত পোৱা আঘাতে তেওঁৰ খৰকৈ খোজ কাঢ়িব দিয়া নাই ৷ সম্পাদকে এই দুই আপাতবিৰোধী গতিক সঠিক ভাবে নিয়ন্ত্ৰণ কৰি ছবিখনৰ গতিক সন্তুলিত কৰি ৰাখিছে ৷ ছবিৰ সংগীতেও ছবিখনৰ বাকধাৰাক গতিশীল কৰি ৰাখিছে ৷ ছবিখনৰ প্ৰযোজক অদিতি সন্তোষ তপস্বী আৰু বিক্ৰম বিশ্বনাথন ৷

ছবিখনত দুগৰাকী অসমীয়া ডেকাও জড়িত আছে- সম্পাদনাত দীপাংকৰ চৰকাৰ আৰু আৱহ সংগীতত অৰ্ণব ডেকা ৷ 

https://cutt.ly/BwTBV6gQ